6. تفسیر «اُولِى الإربَةِ مِنَالرِّجالِ»
«اربة» در اصل از مادّه «ارب» (بر وزن عرب) ـ چنانکه راغب در مفردات مى گویدـ به معنى شدّت احتیاج است که انسان براى برطرف ساختن آن چاره جویى مى کند. گاهى نیز به معنى حاجت به طور مطلق استعمال مى شود.
و منظور از «اُولِى الإربَةِ مِنَالرِّجالِ» در اینجا کسانى اند که میل جنسى دارند و نیاز به همسر. بنابراین، «غیر اولى الاربة» کسانى را شامل مى شود که این تمایل در آنها نیست.
در اینکه منظور از این عنوان چه کسانى است در میان مفسّران گفت وگوست :
بعضى آن را به معنى پیرمردانى دانسته اند که شهوت جنسى در آنها خاموش شده است، مانند «القواعد من النّساء» (زنانى که از سر حدّ ازدواج بیرون رفته اند و از این نظر بازنشسته شده اند).
بعضى دیگر آن را به مردان «خَصِىّ» (خواجه).
و بعضى دیگر به «خنثى» که آلت رجولیت مطلقاً ندارد، تفسیر کرده اند.
امّا آنچه بیش از همه مى تواند قابل قبول باشد و در چند حدیث معتبر از امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) نقل شده این است که منظور از این تعبیر، مردان ابلهى است که به هیچ وجه احساس جنسى ندارند و معمولاً از آنها در کارهاى ساده و خدمتکارى استفاده مى کنند. تعبیر به «التابعین» نیز همین معنى را تقویت مى کند. (300)
امّا از آنجا که این وصف یعنى عدم احساس میل جنسى درباره گروهى از پیران
صادق است بعید نیست مفهوم آیه توسعه داشته و این دسته از پیرمردان نیز در معنى آیه داخل باشند.
در حدیثى از امام کاظم (علیه السلام) نیز روى این گروه از پیرمردان تکیه شده است.
به هر حال مفهوم آیه این نیست که این دسته از مردان مانند محارم اند، قدر مسلّم این است که پوشیدن سر یا کمى از دست و مانند آن در برابر این گروه واجب نیست.
7. کدام اطفال از این حکم مستثنا هستند
گفتیم که دوازدهمین گروهى که حجاب در برابر آنها واجب نیست، اطفالى هستند که از شهوت جنسى هنوز بهره اى ندارند.
جمله «لِم یَظهَروا» گاهى به معنى «لَم یَطَّلِعوا» (آگاهى ندارند) وگاه به معنى «لَمْ یَقدِروا» (توانایى ندارند) تفسیر شده، زیرا این مادّه به هر دو معنى آمده است و در قرآن گاه در این و گاه در آن به کار رفته.
مثلاً در آیه 20 سوره کهف مى خوانیم: (اِنْ یَظْهَرُوا عَلَیْکُمْ یَرْجُمُوکُم) «اگر اهل شهر از وجود شما آگاه شوند سنگسارتان مى کنند».
و در آیه (علیهما السلام) سوره توبه مى خوانیم: (کَیْفَ وَ اِنْ یَظْهَرُوا عَلَیْکُم لاَ یَرْقُبُوا فِیْکُمْ اِلاَّ وَلاَ ذِمَّةً) «چگونه با پیمان شکنان پیکار نمى کنید در حالى که اگر آنها بر شما چیره شوند نه ملاحظه خویشاوندى با شما مى کنند و نه پیمان».
ولى به هر حال، این تفاوت در آیه مورد بحث تفاوت چندانى از نظر نتیجه ندارد و منظور اطفالى است که بر اثر عدم احساس جنسى نه توانایى دارند و نه آگاهى؛ بنابراین، اطفالى که به سنّى رسیده اند که این تمایل و توانایى در آنها بیدار شده باید بانوان مسلمان، حجاب را در برابر آنها رعایت کنند.
8. چرا عمو و دایى جزءِ محارم نیامده اند؟
از مطالب سؤال انگیز اینکه در آیه فوق ضمن بیان محارم به هیچ وجه سخنى از عمو و دایى در میان نیست، با اینکه به طور مسلّم محرم هستند و حجاب در برابر آنها لازم نیست.
ممکن است نکته آن این باشد که قرآن مى خواهد نهایت فصاحت و بلاغت را در بیان مطالب به کار گیرد، و حتّى یک کلمه اضافى نگوید.
از آنجا که استثناى پسر برادر و پسر خواهر نشان مى دهد که عمّه و خاله انسان بر او محرمند روشن مى شود که عمو و دایى یک زن نیز بر او محرم مى باشند.
و به تعبیر روشن تر محرمیّت دوجانبه است، هنگامى که از یک سو فرزندان خواهر و برادر انسان بر او محرم شدند، طبیعى است که از سوى دیگر و در طرف مقابل عمو و دایى نیز محرم باشند ـ دقّت کنید.