به كدامین گناه كشته شدند؟
(وَإِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ * بِأَىِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ)
و در آن هنگام که از دختران زنده به گور شده سوال شود : * به کدامین گناه کشته شدند؟! (سوره تکویر، آیات 8 و 9)
تفسیر :
سپس به سراغ هشتمین نشانه از حوادث رستاخیز رفته مى فرماید: «و در آن هنگام که از دختران زنده به گور شده سؤال مى شود» (وَ إِذَا الْمَوْوُدَةُ سُئِلَتْ).
«به کدامین گناه کشته شدند»؟! (بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ).
«مَوؤُدَة» از مادّه «وأد» (بر وزن وعد) به معنى دخترى است که زنده در زیر خاک دفن شده.
بعضى گفته اند، ریشه آن، به معنى ثقل و سنگینى است، و چون این دختران را در گور دفن مى کنند و خاک به روى آنها مى ریزند، این تعبیر درباره آنها به کار رفته است.
در بعضى از روایات در تفسیر این آیه توسعه داده شده، تا آنجا که شامل هر گونه قطع رحم، و یا قطع مودت اهل بیت علیهم السلام مى شود.
در حدیثى از امام باقر (علیه السلام) مى خوانیم: هنگامى که از تفسیر این آیه سؤال شد فرمود : «مَن قُتِلَ فِى مَوَدَّتِنا؛ منظور کسانى است که در طریق محبت و دوستى ما کشته مى شوند». (9)
در حدیث دیگرى آمده است: شاهد این سخن آیه قربى است: (قُلْ لاَ أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِى الْقُرْبى) «بگو: من هیچ پاداشى در برابر دعوت نبوت از شما نمى طلبم جز محبت اهل بیتم». (10)
البتّه ظاهر آیه همان تفسیر اول است، ولى ملاک و مفهوم آن قابل چنین توسعه اى مى باشد.
نکته :
زنده به گور کردن دختران از دردناک ترین و وحشیانه ترین پدیده هاى عصر جاهلیت عرب، پدیده «وأد» است که در قرآن مجید مکرر به آن اشاره شده.
گرچه بعضى معتقدند: این جنایت در همه قبائل عرب عمومیت نداشته، و تنها در قبیله «کنده» (یا بعضى از قبائل دیگر) بوده است، ولى مسلّمآ مسأله نادرى نیز محسوب نمى شده، و گرنه قرآن با این تأکید و به طور مکرر، روى آن صحبت نمى کرد.
به علاوه، این کار، به قدرى وحشتناک است که حتى موارد نادر آن، قابل دقّت وبررسى است.
مفسّران گفته اند: در جاهلیت عرب، هنگامى که وقت وضع حمل زن فرا مى رسید، همسرش حفره اى در زمین حفر مى کرد و بالاى آن مى نشست، اگر نوزاد دختر بود، آن را در میان حفره پرتاب مى کرد، و اگر پسر بود، آن را نگاه مى داشت، لذا، یکى از شعراى آنها در همین زمینه با لحن افتخار آمیزى مى گوید :
سَمَّیتُها إِذا وُلِدَت تَمُوتُ وَ القَبرُ صِهرٌ ضامِنٌ ذَمِیتُ
«نام آن نوزاد دختر را به هنگام تولد تموت (یعنى مى میرد در مقابل یحیى که مفهومش این است: زنده مى ماند) گذاشتم! و قبر، داماد من است که او را در بر گرفته و خاموش ساخته است»!. (11)
عامل پیدایش این جنایت، امور مختلفى بوده است از جمله :
عدم ارزش زن، به عنوان یک انسان در جامعه جاهلى.
مسأله فقر شدید که بر آن جامعه حاکم بوده، مخصوصاً با توجّه به اینکه دختران همانند پسران قادر بر تولید اقتصادى نبودند، و در غارتگرى ها شرکت نداشتند.
همچنین، این فکر که در جنگ هاى فراوان قبیله اى آن روز، ممکن بود دختران به اسارت در آیند، و به اصطلاح نوامیس آنها به دست بیگانگان بیفتد و از این راه لکه ننگى بر دامنشان بنشیند، در این کار بى اثر نبود.
این عوامل چندگانه، دست به دست هم داد، و پدیده وحشتناک «وأد» و زنده به گور کردن دختران را به وجود آورده بود.
با نهایت تأسف، این مسأله به اشکال دیگرى در جاهلیت قرون اخیر نیز خودنمایى مى کند، در شکل آزادى سقط جنین که به صورت قانونى در بسیارى از کشورهاى به اصطلاح متمدن رواج یافته، اگر عرب جاهلى بعد از تولد، نوزادان را مى کشت، انسان هاى متمدن عصر ما آن را در شکم مادر مى کشند!
شرح بیشترى در این زمینه در ذیل آیه 59 سوره نحل نوشتیم.
قابل توجّه اینکه: قرآن مجید به قدرى این مسأله را زشت و منفور شمرده، و با آن برخورد قاطع کرده است که: حتى رسیدگى به این موضوع را مقدم بر مسأله نشر نامه هاى اعمال در قیامت و دادخواهى در مسائل دیگر مى شمرد، و این نهایت اهتمام اسلام را به خون انسان ها و مخصوصاً انسان هاى بى گناه، همچنین ارزش جنس زن را از دیدگاه اسلام نشان مى دهد.
نکته دیگرى که توجّه به آن در اینجا لازم است اینکه: قرآن نمى گوید از قاتلین سؤال مى کنند، بلکه مى گوید از این کودکان معصوم سؤال مى شود که گناهشان چه بوده است که چنین بیرحمانه کشته شدند؟ گویى قاتلین ارزش بازپرسى را هم ندارند، به علاوه شهادت و گواهى این مقتولین به تنهایى کافى است (ر.ک: ج 26، ص186-189).