مدّعیان نبوّت در عصر مأمون
مسعودى مى گوید: در ایام مأمون شخصى در بصره دعوى نبوت كرد و او را در بند آهنین پیش مأمون آورند، وقتى پیش روى او آمد، مأمون به او گفت: تو پیغمبر مرسل هستى! مرسل به معنى فرستاده و هم به معنى آزاد و رهاست.
او با استفاده از معنى دوم و سوم گفت: عجالتاً كه در بندم.
مأمون گفت: واى بر تو! تو را فریب داد؟
گفت: با پیغمبران این طور سخن نمى گویند و به خدا اگر در بند نبودم مى گفتم جبرئیل دنیا را بر سر شما خراب كند.
مأمون گفت: دعاى بندى پذیرفته نمى شود؟!
آن شخص گفت: مخصوصاً پیامبران وقتى در برند باشند، دعاى آنها بالا نمى رود.
مأمون بخندید و گفت: كى تو را به بند كرده است؟
گفت: اینكه جلوى روى تو است.
مأمون گفت: ما بند از تو برمى داریم و تو به جبرئیل بگو دنیا را خراب كند، اگر اطاعت تو را كرد ما به تو ایمان مى آوریم و تو را تصدیق مى كنیم.
مدّعى گفت: خدا راست گفت كه فرمود تا عذاب الیم را نبینید ایمان نمى آورید، اگر مى خواهى بگو بردارند.
مأمون گفت تا بند از او برداشتند. وقتى از زحمت بند آسوده شد با صداى بلند گفت: اى جبرئیل! هر كه را مى خواهید بفرستید كه من با شما كارى ندارم، غیر من همه چیز دارد و من هیچ ندارم و جز زن فلانى كسى به دنبال مقاصد شما نمى رود.
مأمون گفت تا آزادش كنند و نیكى كنند.
باز مسعودى در مروج الذهب نقل مى كند: شمامه ابن اشرس مى گوید كه: در مجلس مأمون حضور داشتم كه یكى را آوردند كه ادّعا كرده بود ابراهیم خلیل است. مأمون به او گفت: هیچ كس را نشنیده ام كه نسبت به خدا جسورتر از این باشد.
ثماثه بن اشرس مى گوید گفتم: اگر امیر مؤمنان مقتضى بداند به من اجازه ده با او سخن گویم.
گفت: هر چه مى خواهى بگو!
به او گفتم: فلانى ابراهیم برهانها داشت.
گفت: برهانهاى او چه بود؟
گفتم: آتش افروختند و او را در آن انداختند و آتش براى او خنك و سالم شد. ما نیز آتش مى افروزیم و تو را در آن مى اندازیم، اگر مانند ابراهیم آتش براى تو خنك و سالم شد ایمان مى آوریم و تصدیق تو مى كنیم.
مدّعى گفت: چیز ملایم تر از این بیاور!
گفتم: برهانهاى موسى(علیه السلام) .
گفت: برهانهاى او چه بود؟
گفتم: عصا را بینداخت و مارى شد كه دروغهاى ساحران را مى بلعید، و عصا را به دریا زد كه بشكافت و دستش بدون بیمارى درخشان بود.
مدّعى گفت: این سخت تر است، چیزى ملایم تر بیاور!
گفتم: از برهانهاى عیسى(علیه السلام) بیاور!
گفت: برهانهاى او چه بود؟
گفتم: زنده كردن مرده.
سخن مرا بُرید و گفت: بلیه بزرگتر آوردى، مرا از این برهانها معاف بدار!
گفتم: ناچار برهانهایى باید باشد.
گفت: من از این قبیل چیزى ندارم، به جبرئیل گفت: مرا به سوى شیطانها مى فرستید دلیلى به من بدهید كه با آن بروم وگرنه نخواهم رفت. و جبرئیل(علیه السلام) نسبت به من خشمگین شد و گفت: از همین حالا از بدى دم مى زنى، اول برو ببین این قوم با تو چه مى گویند!
مأمون بخندید و گفت: این از پیغمبرانى است كه براى ندیمى شایسته است.(2606)
شعر
گرت چو نوح نبی صبر هست در غم طوفان
بلا بگردد و كام هزار ساله بر آید
«حافظ»
اى دل ار سیل فنا بنیاد هستى بركَنَد
چون تو را نوح است ز طوفان غم مخور
«كشتیبان»
نكات
نبوّت یك عهد الهى است. نبوّت، رحمت خاصّ الهى است. نبوّت، منصبى الهى است و خداوند افرادى را كه لایق مى داند برمى گزیند. انسان در شناخت راه حقّ به وحى و نبوّت و لطف الهى نیاز دارد. برخى انسان ها به وجود خدا اعتقاد دارند، ولى مسأله نبوّت را نمى پذیرند و مى گویند خداوند به ما عقل داده و نیازى به وحى نداریم. این اعتقاد ناشى از عدم شناخت صحیح خداست. با اینكه همه نعمت ها از جانب خداوند است و بندگان در هر نعمتى رهین منّت او هستند، لكن او در خصوص چند نعمت، تعبیر به منّت فرموده كه طبعاً از اهمیّت بالاى آنها حكایت دارد، از جمله: الف: نعمت اسلام «كَذلِكَ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلُ فَمَنَّ اللَّهُ عَلَیْكُمْ»(2607). ب: نعمت نبوّت «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا»(2608). ج: نعمت هدایت «بَلِ اللَّهُ یَمُنُّ عَلَیْكُمْ أَنْ هَداكُمْ»(2609). د: نعمت حاكمیّت مؤمنان «وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِى الْأَرْضِ»(2610).
نبوّت، به نفع بشریّت و براى نجات انسان هاست. «إِنِّى لَكُمْ رَسُولٌ أَمِین»(2611). نبوّت، مقامى است كه خداوند تعیین مى كند. توحید، نبوّت، معاد اصول مشترك همه ادیان آسمانى است. هر پیامبرى براى اثبات ادعاى نبوّت خود، باید نشانه اى از جانب خداوند داشته باشد كه آن را معجزه مى نامند، این معجزه طبعاً در امور خاصّ و مشخّصى است. توحید، سرچشمه و پشتوانه نبوّت است و دقّت در ملكوت هستى، روشن مى كند كه این نظام رها شده نیست. توحید و نبوّت را باید با عقل و فكر فهمید، نه از روى تقلید.