ربا در آخر الزمان
حضرت على(علیه السلام) در بعضى اوقات از مصائب و گرفتاریهاى آیندگان خبر مى داد و راه درمان ابتلائات آنها را گوشزد مى كرد.
على(علیه السلام) فرمود: «زمانى بر مردم خواهد آمد كه چند گناه بزرگ و عمل زشت در بین آنها پدید مى آید. 1- كارهاى زشت آشكار مى گردد و معمولى مى شود. 2- پرده هاى عفّت و شرم پاره مى گردد. 3- زنا كارى و تجاوزهاى ناموسى علنى مى شود. 4- مالهاى یتیمان را حلال مى شمارند و مى خورند. 5- ربا خوارى شیوع پیدا مى كند. 6- در كیلو و وزنها، كم و كاست مى كنند. 7- شراب را به اسم نبیذ حلال شمرده و مى خورند. 8- رشوه را به عنوان هدیه و شیرینى مى گیرند. 9- به نام امانت دارى خیانت مى نمایند. 10- مردها خود را به شكل زنان و زنان خویش را به صورت مردها در مى آورند. 11- به احكام و دستورات نماز بى اعتنائى مى كنند. 12- حج خانه خدا را براى غیر خدا (براى ریا و یا تجارت) بجا مى آورند.»
سپس ادامه داد: «كیفر این زشتى ها این است كه خداوند آنها را از فیوضات خود محروم مى كند، تا جائى كه ماه (شوال) براى آنها مخفى مى شود بطورى كه گاهى دو شبه دیده مى شود (كه معلوم مى شود روز عید فطر را به عنوان ماه رمضان روزه گرفته اند با اینكه روزه آن حرام بوده است) و زمانى شب اول رمضان مخفى مى شود، كه دو روز آن را روزه نگرفته و به عنوان آخر ماه شعبان مى خورند و روز عید فطر را به خیال آخر ماه رمضان روزه مى گیرند. در این وقت باید ترسید از اینكه خداوند بطور ناگهانى آنها را كیفر كند (مانند زلزله و طوفان و سیل). چرا كه به دنبال آن كارها، بلاها مردم را فرا مى گیرد، تا جائى كه كسانى صبح، سالم هستند ولى شب در دل خاك و قبر آرمیده اند و گاهى شب سالمند و بامدادان جزء مردگان هستند. وقتى چنین روزگارى پیش آمد، لازم است انسان همیشه وصیت كرده باشد كه مبادا بلائى بر او فرود آمده و بدون وصیت بمیرد و واجب است نماز را در اول وقت آن بخواند چون ممكن است تا آخر وقت زنده نباشد. هر یك از شما آن زمان را درك كرد بدون وضو نخوابد و اگر برایش امكان دارد همیشه با وضو باشد چه ترس آن است كه مرگ ناگهانى برسد، لذا خوب است با وضو باشد كه روح وى با طهارت خدا را ملاقات نماید. من شما را ترساندم اگر بترسید و آگاه نمودم، اگر آگاه گردید و شما را پند دادم چنانچه پند گیرید. پس در پنهانى و آشكار، از خدا بترسید و نباید كسى از شما بمیرد، مگر اینكه مسلمان باشد، زیرا هر كس به جز اسلام آئینى داشته باشد از او پذیرفته نیست و در آخرت زیان كار است.»(1156)
شعر
از ربا آخر چه مى زاید؟ فتن
كس نداند لذّت قرض حسن
از ربا جان تیره دل چو خشت و سنگ
آدمى درنده بى دندان و چنگ
«اقبال لاهورى»
گفت: روزى به جعفر صادق
حیله بازى، منافقى فاسق
كز حرام ربا چه مقصود است؟
گفت: زان رو كه مانع جود است
«ایرج میرزا»
مده ربا، منه بدعت و مگوى دروغ
نجات جوى و نكو زى و خویشتن دریاب
«قوامى رازى»
نكات
ربا: هر زیادتى را گویند كه بستانكار در وام از بدهكار به عنوان سود اخذ نماید خواه آن زیادى عین باشد یا منفعت یا عملى مانند آنكه وجوهى به شخصى وام دهند و شرط كنند با او لباسى را از براى ایشان بدوزد یا متاعى از مكانى به مكان دیگر ببرد و غیر اینها از اعمالى كه اجرت به او تعلّق مى گیرد و نیز زیادتى را گویند كه خریدار یا فروشنده از یكدیگر بگیرند در معامله یك جنس یا در فروعات آن جنس چنانچه معامله كنند یك من گندم پست را به نیم من گندم مرغوب یا انگور و مویز را معاوضه نمایند با شیره و امثال اینها و ربا به نص آیات شریفه و احادیث متواتره حرام مى باشد. تحریم قطعى ربا كه از مصادیق بهره كشى و استثمار است، ریشه در عدم مشروعیت استثمار و ربودن بخشى از محصول كار دیگران دارد. «یایُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اتَّقوا اللَّهَ و ذَروا ما بَقِىَ مِنَ الرّبوا ان كُنتُم مُؤمِنین؛ فَان لَم تَفعَلوا فَأذَنوا بِحَربٍ مِنَ اللَّهِ و رَسولِهِ و ان تُبتُم فَلَكُم رُؤسُ اموالِكُم لا تَظلِمونَ و لا تُظلَمون»(1157). قسمت اخیر آیه كه حق دائن را به اصل سرمایه منحصر كرده و بر مبناى آن صاحب سرمایه پس از توبه، جز دریافت اصل سرمایه حقى ندارد، دلیل آشكار ممنوعیّت هرگونه بهره كشى و استثمار است؛ كم باشد یا زیاد. «و ان كانَ ذو عُسرَةٍ فَنَظِرَةٌ الى مَیسَرَةٍ و ان تَصَدَّقوا خَیرٌ لَكُم ان كُنتُم تَعلَمون»(1158). زیرا رباخوارى و استفاده از تنگدستى دیگران براى چپاول، از مصادیق بارز ظلم و استثمار و موجب بر هم خوردن تعادل اجتماعى و تقسیم جامعه به دو قشر برخوردار و نیازمند و در نتیجه ایجاد كینه و حسّ انتقامجویى است كه فساد نظام و نابودى انسانیت و مدنیت را در پى دارد و نیز نابودكننده اساس دین و پوشاننده فطرت انسانى و ناسازگار با ایمان به خدا و در نهایت عامل عدم تعادل در زندگى دنیایى است: «الَّذینَ یَأكُلونَ الرّبوا لا یَقومونَ الّا كَما یَقومُ الَّذى یَتَخَبَّطُهُ الشَّیطنُ مِنَ المَسّ...»(1159) و عذاب اخروى را در پى دارد. ربا بوسیله نص قرآن و اخبار متواتره و اجماع عموم مسلمین از زمان پیامبر معظم اسلام(صلى الله علیه و آله) تاكنون حرام بوده و میباشد. بلكه حرام بودن ربا احتیاجى به دلیل ندارد. زیرا حرمت آن از مطالب واضح و بدیهى بشمار میرود وجوب ترك آن عیناً مثل وجوب نماز و حرمت زنا مى باشد. بدین علت است كه فقها شخصى را كه منكر حرمت ربا است كافر میدانند. زیرا رباخوار منكر موضوعى است كه حرمت آن به ضرورت دین و مذهب ثابت شده است. همانطور كه ربا گرفتن حرام مى باشد همانطور هم ربا دادن حرام است. زیرا در حدیث آمده است: «لعن اللّه الربا و آكله و بائعه و مشتریه و كاتبه و الشاهد علیه؛ خدا ربا، خورنده ربا، فروشنده ربا، مشترى ربا، نویسنده ربا و شهود ربا را عموماً لعنت كرده است، و شاید جمله: «لعن اللّه» خبر نباشد، بلكه انشاء یعنى نفرین باشد. یعنى خدا این گروه را لعنت كند. پیامبر عالیقدر اسلام(صلى الله علیه و آله) مى فرماید: یا على! «درهم ربا اعظم عند اللّه عز و جل من سبعین زنیة كلها بذات محرم فى بیت اللّه الحرام؛ گناه یك درهم ربا و پول منفعتى نزد خدا از اینكه كسى هفتاد مرتبه با محرم خود در میان كعبه زنا كند بیشتر است! «یا على! الربا سبعون جزا فایسرها مثل ان ینكح الرجل امه فى بیت اللّه الحرام؛ یا على! گناه و عقاب ربا خوارى هفتاد جزء است كه آسانتر و كوچكتر از همه این است كه مرد در میان كعبه با مادر خود نكاح نماید! دوست باتجربه اى مى گفت اگر صد میلیون پول داشته باشى و صد هزار تومان آن به ربا آلوده شود؛ تا این صد هزار تومان ربوى آن صد میلیون تومان را از بین نبرد دست بردار نیست. ربا بدترین كسبهاست و بالاترین ظلم به جامعه و فرد است. با نگاهى به اطراف خود به آسانى خواهیم دریافت كه درصد بالایى از كسانى كه ورشكست اقتصادى شده دست در گریبان مسئله ربا بوده اند. ربا اقتصاد یك جامعه را به نابودى و اضمحلال خواهد كشاند. جوامعى كه ربا در آن رواج داشته باشد تولید، خلاقیت و كار و كوشش و تلاش از بین خواهد رفت و پس از گذشت مدتى كوتاه آن اجتماع پوسیده از بین خواهد رفت.