درس (52) خرید و فروش (3)
در برخی موارد خریدار یا فروشنده یا هر دو می توانند معامله انجام شده را بر هم بزنند. حق به هم زدن معامله را خیار یا اختیار فسخ گویند.
اختیارات معامله
1 - خیار مجلس
2 - خیار غبن
3 - خیار شرط
4 - خیار تدلیس
5 - خیار تخلف شرط
6 - خیار عیب
7 - خیار شرکت
8 - خیار رویت
9 - خیار تاخیر
10 خیار حیوان
11 - خیار تعذر تسلیم(926)
1 - خیار مجلس: تا زمانی که دو طرف معامله از مجلس معامله متفرق نشده باشند می توانند معامله را به هم زنند.
2 - خیار غبن: در صورتی که خریدار یا فروشنده گول خورده باشد می تواند معامله را بهم بزند.
3 - خیار شرط: در صورتی که در معامله قرار داد کنند که تا مدت معینی هر دو یا یکی از آنها بتوانند معامله را بهم بزنند طبق قرار داد می توانند معامله را فسخ کنند.
4 - خیار تدلیس: زمانی که خریدار یا فروشنده مال خود را بهتر از آنچه هست نشان دهد و طوری کند که قیمت مال در نظر مردم ارزشمندتر شود هر یک از آنها می توانند معامله را بهم زنند.
5 - خیار تخلف شرط: اگر فروشنده یا خریدار شرط کند که کاری انجام دهد یا شرط کند مالی را که می دهد طور مخصوصی باشد و به آن شرط عمل نکند، طرف دیگر می تواند معامله را بهم زند.
6 - خیار عیب: اگر در جنس یا عوض آن عیبی باشد می توانند معامله را بهم بزنند. در صورتی که عیب بعد از معامله معلوم شود.
7 - خیار شرکت: اگر معلوم شود که مقداری از جنسی که فروخته اند، مال دیگری است؛ یعنی شریک دارد، اگر صاحب آن مقدار، به معامله راضی نشود خریدار می تواند معامله را بهم زند، یا پول آن مقدار را از فروشنده بگیرد، و همچنین نسبت به جنسی که مشتری داده است.
8 - خیار رویت: اگر خریدار یا فروشنده خصوصیات جنس معینی را که طرف دیگر ندیده به او بگوید بعد معلوم شود که آنگونه که گفته، نبوده است، می تواند معامله را بهم بزند.
9 - خیار تاخیر: در صورتی که مشتری پول جنسی را که نقد خریده تا سه روز ندهد و فروشنده هم جنس را تحویل ندهد در صورتی که تاخیر آن، شرط نشده باشد فروشنده می تواند معامله را بهم بزند ولی در اجناسی که اگر یک روز بماند فاسد می شود - مثل برخی میوه ها - تاخیر تا شب است.
10 - خیار حیوان: اگر حیوانی را خریده است، خریدار تا 3 روز می تواند معامله را بهم بزند.
11 - خیار تعذر تسلیم: در صورتی که فروشنده نتواند جنسی را که فروخته تحویل دهد مثلاً اسبی را که فروخته فرار نماید، مشتری می تواند معامله را بهم بزند(927).
احکام خیارات
1 - اگر خریدار قیمت جنس را نداند، یا در وقت معامله غفلت کند و جنس را گرانتر از قیمت معمولی آن بخرد، چنانچه به قدری گران خریده که مردم او را مغبون می دانند و به کمی و زیادی آن اهمیت می دهند، اختیار فسخ معامله را دارد و همچنین نسبت به فروشنده(928).
2 - اگر بعد از معامله عیب مال را بفهمد و فوراً معامله را فسخ نکند، دیگر حق به هم زدن معامله را نخواهد داشت(929).
3 - هر گاه بعد از خریدن جنس، عیب آن را بفهمد، اگر چه فروشنده حاضر نباشد، می تواند معامله را به هم بزند(930).
4 - در این موارد اگر خریدار بفهمد مال معیوب است حق فسخ ندارد:
موقع خریدن، عیب مال را بداند.
به عیب مال راضی شود.
وقت معامله بگوید: اگر مال عیبی داشت پس نمی دهم و تفاوت قیمت هم نمی گیرم.
فروشنده در وقت معامله بگوید: این مال را با هر عیبی که دارد می فروشم(931).
5 - اگر فروشنده هنگام معامله عیب کالا را معین کند و بگوید آن را با این عیب می فروشم ولی پس از معامله معلوم شود عیب دیگری هم دارد، خریدار می تواند به خاطر عیبی که فروشنده معین نکرده کالا را پس دهد یا تفاوت قیمت بگیرد(932).
6 - در این موارد اگر خریدار بفهمد مال معیوب بوده فقط می تواند تفاوت قیمت بگیرد:
بعد از معامله تغییری در کالا بدهد که مردم بگویند - طوری که خریداری و تحویل داده شده باقی نمانده است.
پس از انجام معامله بفهمد کالا معیوب است و تنها حق بر گرداندن آن را ساقط کند.
بعد از تحویل گرفتن کالا، عیب دیگری در آن پیدا شود. بجز در حیوان که تا سه روز می تواند برگرداند(933).