13. سیر و سفر
قل سیروا فی الارض فانظروا و کیف بدا الخلق ثم الله ینشی النشاة الاخرة ان الله علی کل شی قدیر.(97)
(ای پیامبر) بگو: در زمین بکردید و بنگرید چگونه (خدا) آفرینش را آغاز کرده است؟ سپس (باز) خداست که جهان آخرت را پدید می آورد، خداست که بر هر چیز توانا است.
از دوستان و آشنایان خداحافظی می کنیم، از آنان حلالیت می طلبیم، اثاث و وسایل خود را بر می داریم. می خواهی به مسافرت برویم. قرآن بارها ما را به سیر و سفر دعوت کرده است:
در زمین بنگرید و ببینید که چگونه (خدا) آفرینش را آغاز کرده است؟
(عنکبوت / 20) در زمین، بگردید و آنگاه بنگرید که فرجام تکذیب کنندگان چگونه بوده است؟
(انعام / 11)
در زمین بگردید و بنگرید فرجام گناهکاران چگونه بوده است.
(نمل / 69)
در زمین بگردید و بنگرید فرجام کسانی که پیشتر بوده و بیشترشان مشرک بودند چگونه بوده است.
(روم / 42)
آیا در در زمین گردش نکرده اند تا دلهایی داشته باشند که با آن بیندیشند و یا گوشهایی که با آن بشنوند.
(حج / 46)
فراوان فوائدی که برای سیر و سفر و گردش و مسافرت هست، ما را گاهگاهی وا می دارد تا به مسافرت برویم.
برای ایمنی از حوادث، صدقه می دهیم، و با نام و یاد خدا و توکل بر او حرکت می کنیم، می خواهیم رفت و برگشت ما 45 کیلومتر(98) و یا بیشتر از آن باشد، اسلام برای ما تخفیف ویژه ای قرار داده است؛ نمازهای چهار رکعتی ما کوتاه (نصف) می شود و روزه گرفتن هم از عهده ما (در سفر) برداشته می شود.
اسلام با این حکم حمایت خود را از مسافرین اعلام کرده است ولی هرگز با گناه موافق نیست، از این رو اگر سفر، حرام باشد مانند فرار از جبهه و یا سفر بدون رضایت والدین و یا سفر برای کار حرام، مانند سرقت، هیچ تخفیفی شامل مسافر نمی شود.(99)
کم کم از اقامت گاه خود دور می شویم، دیگر به نقطه ای رسیده ایم که دیگر دیوارهای آنجا را نمی بینیم و صدای طبیعی اذان آن جا را نمی شنویم یعنی به حد ترخیص با مرز مسافر رسیده ایم،(100) از این جا به بعد، حکم مسافر داریم، نماز خود را شکسته می خوانیم. و هنگام بازگشت وقتی به این نقطه رسیدیم از این جا تا اقامتگاه، حکم مسافر نداریم و باید نمازمان را کامل بخوانیم.
وطن
در وطن که هستیم نمازمان کامل است و روزه هم باید بگیریم ولی بعضی وقت ها نمی دانیم وطن ما کجاست؟
وطن ما کجاست؟
زادگاه پدر و مادر آنجاست من هم در همان جا به دنیا آمده ام ولی بزرگ شده آن جا نیستم، حالا نمی دانم وطن من همان جاست یا نه؟
پدرم در آنجا خانه شخصی دارد، زادگاه او نیز همان جا بوده چند سالی به آنجا رفته ام ولی خودم بزرگ شده جای دیگری هستم، وطنم کجاست؟
پدر و مادرم می گویند ما از وطن خود، اعراض کرده ایم، یعنی برای همیشه آنجا را ترک کرده ایم، هر وقت آن جا می روند نمازشان را شکسته می خوانند، نمی دانم وظیفه من چیست؟
بعضی ها می گویند تا وقتی ازدواج نکرده ای، وطن تو همان وطن پدر و مادر توست از آن به بعد حق اتنخاب وطن داری!
می گویند دختران بعد از ازدواج، وطن آنها همان خانه شوهرشان است، آیا واقعیت دارد؟
وطنم کجاست؟
تشخیص وطن کار دشواری نیست، به این امور توجه کنید:
1. زادگاه شما وقتی وطن شماست که بزرگ شده آنجا هم باشید.(101)
2. زادگاه پدر و مادر شما وطن شما نیست.(102)
3. زادگاه همسر شما وطن شما نیست.(103)
4. جایی که پدر و مادر یا همسر شما به عنوان وطن انتخاب کرده اند وطن شما نیست.
بعضی شما در انتخاب وطن و یا اعراض از وطن تابع دیگران نیستید، باید به تکلیف خود عمل کنید(104) یعنی وطن شما اینجاست:
1. زادگاه شما که در آنجا بزرگ شده اید.(105)
2. جایی که بعد از بالغ شدن، برای اقامت همیشکی برمی گزینید.(106)
ما بعضی وقت ها به سفر می رویم. ولی بعضی شغلشان مسافرت است مانند راننده قطار و راننده ماشین های برون شهری، خلبانان و ملوانان، وظیفه این گروه چیست؟
1. در سفرهایی که شغل آنهاست چنین عمل می کنند:
در سفر اول هر چند طول بکشد، نمازشان شکسته است.
در سفرهای بعدی نمازشان کامل است.(107)
2. در سفرهایی که مربوط به شغل آنها نیست مانند سفر زیارتی سیاحتی نمازش شکسته است.(108)
بعضی از دانش آموزان دانش جویان، معلمان، کارمندان، کارگران و... شغلشان مسافرت نیست ولی محل تحصیل و خدمت و یا شغل آنان جای دیگری است و به آنجا آمد و رفت می کنند حکم آنان چیست؟ به فتوای امام خمینی قدس سره این گروه حکم مسافر دارند و باید مقررات آن را در نظر بگیرند. البته به فتوای مقام معظم رهبری (دام ظله) و برخی از مراجع بزرگوار دیگر این گروه مانند کسانی که شغلشان مسافرت است، نمازشان تمام است با توجه به این سه مساله:
1. برای کارشان در کمتر از ده روز به محل کارشان سفر کنند.
2. سفر به آنجا برای شغل و کارشان باشد نه به جهت دیگری.
3. سفر برای تحصیل وقتی حکم سفر برای شغل دارد و مشمول این حکم است که تحصیل، در حکم کار و شغل باشد مانند کسانی که در سپاه و ارتش و ادارات، برای تحصیل مامور می شوند. بنابراین شامل همه دانش آموزان و دانش جویان نمی شود.(109)
قصد ده روزه
تازه به آنجا آمده ایم، می گویند قصد ده کرده اید یا نه؟ یکی می گوید در این دو هفته ای که در این جا هستم من قصد نمی کنم، نظر شما چیست فکر می کنید چگونه باید قصد کرد؟
همین که می دانید یا قصد دارید که ده روز و یا بیشتر در آنجا بمانید در این مدت از حد ترخص آنجا خارج نشوید، قصد ده روزه شما شکل گرفته، باید نمازهایتان را تمام بخوانید و اگر ماه مبارک رمضان است، روزه بگیرید.(110)
از روزی که به آنجا آمده ایم هنوز نمی دانیم ده روز کامل اینجا می مانیم یا نه، تا کنون سی روز بلاتکلیف مانده ایم وظیفه ما چیست؟
تا روز سی ام نمازتان شکسته است پس از سی روز هر چه بمانید نمازتان تمام است.(111)
از ابتدا که این جا آمدیم قصد جدی داشتیم ده روز کامل بمانیم، حالا تصمیم ما عوض شده است یعنی می خواهیم کمتر از ده روز بمانیم و یا بلاتکلیف مانده ایم وظیفه ما چیست؟
1. اگر پیش از خواندن یک نماز چهار رکعتی تصمیم شما عوض شده است نمازهایتان را باید شکسته بخوانید.
2. اگر پس از خواندن یک نماز چهار رکعتی تصمیم شما عوض شده تا هر وقت که آنجا بمانید نمازهایتان تمام است.(112)