سوره حمد
بسم الله الرحمن الرحیم؛
بسم الله سرآغاز کتاب وحی است. بسم الله، نه تنها در ابتدای قرآن بلکه در آغاز تمام کتاب های آسمانی بوده است. بسم الله، سرلوحه عمل همه انبیاء بوده است. به ببان آوردن بسم الله در آغاز هر کاری سفارش شده است.
امامان معصوم علیه السلام اصرار داشتند که در نماز بسم الله را بگویند تا جایی که بلند گفتن بسم الله از ویژگی های شیعه به حساب آمده است.
الحمد لله رب العالمین؛
ستایش خدای را که پروردگار جهانیان است.
وقتی انسان در برابر عظمت بیکران خداوند قرار می گیرد و همه کمال ها و جمال ها و زیبایی ها را از او می یابد و او را پروردگار و آفرینش همه عالم می شناسد زبان به حمد و ستایش می گشاید حمد و ستایشی که در آن معنای پرستش نهفته است.
ما، در آغاز مکالمه خود با خدا شیرین سخن می گوئیم و زبان به بیان خرمی ها و کمالات او می گشائیم پس چه بهتر که در آغاز سخن گفتن با دیگران نیز چنین باشیم.
الرحمن الرحیم
(خداوند) رحمتگر مهربان
رحمن و رحیم هر دو از کلمه رحمت گرفته شده اند. رحمن، رحمت گسترده الهی است که همه انسان ها را شامل می شود و چون آفتابی است که به خوب و بد، زشت و زیبا می تابد ولی رحیم، رحمت ویژه ای است که به عنوان پاداش و نتیجه کارهای خوب تنها بر نیکوکاران نازل می شود.
مالک یوم الدین؛
مالک و فرمانروای روز جزا
یکی از نامهای روز قیامت یوم الدین یعنی روز کیفر و پاداش. خداوند هم مالک است و هم ملک. مالک است یعنی همه چیز در واقع برای اوست و مالکیت دیگران اعتباری است. ملک است یعنی فرمانروای حقیقی است.
روز قیامت که پرده ها از جلو چشمان ما کنار می رود او را مالک و ملک خواهیم یافت وگرنه او هم در دنیا و هم در آخرت مالک و ملک است.
ایاک نعبد و ایاک نستعین؛
تنها تو را می پرستیم و تنها از تو یاری می خواهیم.
وقتی نمازگزار خدا را همه کاره خود و جهان دانست و بدان اعتراف کرد، از جان و دل به او دل می بندد، تنها او را می پرستد و تنها از او یاری می جوید. او دیگر بنده طاغوت ها، بنده شرق و غرب و زر و زور نمی شود و در برابر هیچ قدرتی سر کرنش فرود نمی آورد.
اهدنا الصراط المستقیم
ما را به راه راست راهبر باش!
کلمه صراط که بیش از 40 بار در قرآن آمده است، به معناب راه هموار، روشن و وسیع است. ما از خدا می خواهیم که همه انسان ها را به بزرگراه سعادت هدایت کند؛ بزرگراهی که به راحتی ما را به خداوند برساند.
کسی که می خواهد در صراط مستقیم قرار گیرد باید راه هوس های خود، راه هوس های مردم، راه طاغوت ها و راه نادرست نیاکان و پیشینیان خود را کنار بگذارد و تنها در راه مستقیمی که توسط انبیاء امامان ترسیم شده است، حرکت کند.
صراط الذین انعمت علیهم؛
راه آنان که نعمتشان دادی.
نمازگزار این حقیقت را باور دارد که راه مستقیم، راهی است پیمودنی و پیش از او کسانی این راه را پیموده اند، لذا از خدا می خواهد که او را در زمره آنان قرار دهد. آنان کسانی هستند که خداوند آنان را مشمول نعمت های خود ساخته است.
قرآن ، پیامبران، صدیقان، و شهدا و صالحان را از کسانی می داند که از نعمت هدایت برخوردار شده اند.
و نمازگزار از خدا می خواهد که دنباله رو آنان باشد.
غیر المغضوب علیهم و لاالضالین؛
همانا که نه درخور خشم اند و نه گمراهان و گمگشتگان(اند).
نمازگزار در پایان سوره حمد از خدا می خواهد که جزء دو گروه نباشد و راه آنان را نپیماید.
1. غضب شدگان: آنان که چون فرعون و قارون و ابو لهب و قوم عاد و ثمود و بنی اسرائیل در برابر حق و حقیقت و دین خدا جبهه گیری می کردند و مورد خشم او قرار گرفتند.
2. گمراهان و گمگشتگان: آنان که حیران و سردرگم اند. نه راه انبیاء را برگزیده اند و نه از آنان جانبداری می کنند و نه راه مخالفان و معاندان را برگزیده اند آنان افرادی بی تفاوت، بی درد و رفاه طلب هستند که به فکر شهوت و شکم خود هستند و کاری به حق و باطل ندارند. مانند عابدان پس از حضرت عیسی با عالم نمایان دنیا دوست.
سوره توحید
این سوره سراپا از یگانگی خدا سخن می گوید از این رو سوره توحید نام گرفته است.
بسم الله الرحمن الرحیم؛
به نام خداوند رحمتگر مهربان
قل هو الله احد
بگو او خدایی است یکتا.
توحید که همان یگانه دانستن خداست، اساسی ترین اصل همه ادیان الهی است. توحید مرز بین ایمان و کفر است. او یکتا است یعنی دومی ندارد، شبیه مثل و مانندی ندارد، جزء و عضوی ندارد .
کسی که توحید خدا را باور کند، دچار شرک و ریا نمی شود و همه کارهایش را برای او انجام می دهد.
الله الصمد؛
خدای بی نیاز (پاک از عیب و پناه نیازمندان)
همه موجودات سر تا پا نیازند و در وجود و بقاء خود، به خدا نیازمندند، همه به او پناه می آورند و خود را پر از عیب و نقص می یابند. کسی که تنها خدا را صمد می داند، و خود و دیگران را فقیر و نیازمند و بی پناه، جز به خدا تکیه نمی کند.
لم یلد و لم یولد؛
نه کسی زاده اوست و نه او زاده کسی است.
او سرچشمه هستی است. همه کس و همه چیز آفریده او هستند اما او همیشه بوده و همیشه خواهد بود، او ازلی و ابدی است. دل بستن و پناه آوردن به چنین حقیقت بی کرانی، انسان را در برابر همه خطرات مادی و آسیب های اجتماعی بیمه می کند.
و لم یکن له کفوا احد؛
و احدی همتای او نیست.
و در پایان سوره باز تاکید می کنیم که خدا یکتاست و هیچ کس، همتا همانند او نیست و اگر این حقیقت را به خوبی باور کنیم، همه کارهای خود را برای خدا انجام می دهیم و در اهداف فردی گروهی و اجتماعی خود، غیر خدا را دخیل و شریک نمی کنیم.
ذکر رکوع
سبحان ربی العظیم و بحمده؛
پروردگار بزرگم را منزه می دانم و می ستایم.