درس بیست و دوم:نماز، سرّ تكامل سرّ مكتوم؟!
اشاره كردیم كه آنچه موجب تكامل انسان و رشد معنوى او مى‌شود، در سه بخش قابل دسته‌بندى است: دسته اول، امورى است كه مستقیماً به خداى متعال ارتباط دارد. دسته دوم، كارها و وظایفى است كه به خود انسان بازمى‌گردد. بخش سوم نیز مسایلى است كه مربوط به دیگر انسان‌ها و حتى گاه حیوانات و چیزهاى دیگر است.
در بخش افعالى كه مستقیماً مخاطب و متعلَّق آنها خود خداى متعال است، مشخص‌تر، مؤثرتر و مفیدتر از همه، «نماز» است. بعضى مى‌پندارند براى این منظور، پیمودن راه كمال، نسخه‌هایى سرّى و رمزآلود وجود دارد كه فقط برخى افراد از آن اطلاع دارند و بقیه از آن محرومند! شاید این تصور از فریبنده‌ترین دام‌هایى باشد كه شیطان بر سر راه طالبان كمال انسانى و معنویت مى‌گستراند. چنین گمانى نابخردانه و ناصحیح است. به عكس، آنچه در تكامل انسان بیشتر از سایر امور تأثیر دارد، در كتاب‌هاى آسمانى و معارف وحیانى نیز بیشتر بر آن تأكید شده است. براین اساس ما باید در معارف وحیانى دقت كنیم و ببینیم بر كدام امور تأكید بیشترى شده، تا همت و توجه بیشترى به آنها معطوف داریم.
﴿ صفحه 186 ﴾
اهمیت نماز در قرآن
براساس تحلیل مذكور، اگر ما قرآن كریم را مرور كنیم، خواهیم دید كه در آن به هیچ چیز به اندازه نماز اهمیت داده نشده است. این فریضه بر همه پیروان شرایع پیشین نیز واجب بوده و تمامى انبیا بر آن تأكید كرده‌اند. در این‌جا مناسب است برخى از این آیات را با هم مرور كنیم:
ـ دعاى حضرت ابراهیم(علیه السلام) به پیشگاه خداى متعال این است كه: رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی؛(1) پروردگارا، مرا برپادارنده نماز قرار ده و از فرزندان من نیز.
ـ در آیه‌اى دیگر از قول حضرت ابراهیم(علیه السلام) چنین مى‌فرماید: رَبَّنا إِنِّی أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِواد غَیْرِ ذِی زَرْع عِنْدَ بَیْتِكَ الُْمحَرَّمِ رَبَّنا لِیُقِیمُوا الصَّلاة؛(2) پروردگارا، من [یكى] از فرزندانم را در درّه‌اى بى‌كِشت، نزد خانه محترم تو سكونت دادم؛ پروردگارا، تا نماز را به پا دارند.
ـ در اولین وحیى كه به حضرت موسى(علیه السلام) مى‌شود، نماز مورد تأكید قرار مى‌گیرد: إِنَّنِی أَنَا اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ أَنَا فَاعْبُدْنِی وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْرِی؛(3) منم، من، خدایى كه جز من خدایى نیست، پس مرا پرستش كن و به یاد من نماز برپا دار.
ـ حضرت عیسى(علیه السلام) در حالى كه هنوز چیزى از تولدش نگذشته، در گهواره سخن از نماز مى‌گوید: إِنِّی عَبْدُ اللّهِ آتانِیَ الْكِتابَ وَ جَعَلَنِی نَبِیًّا. وَ جَعَلَنِی مُبارَكاً أَیْنَ ما كُنْتُ وَ أَوْصانِی بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ ما دُمْتُ حَیًّا؛(4) منم بنده
----------------
1. ابراهیم (14)، 40.
2. همان، 37.
3. طه (20)، 13ـ14.
4. مریم (19)، 30ـ31.
﴿ صفحه 187 ﴾
خدا، به من كتاب داده و مرا پیامبر قرار داده است؛ و هرجا كه باشم مرا با بركت ساخته، و تا زنده‌ام به نماز و زكات سفارش كرده است.
ـ از جمله سفارش‌هاى حضرت لقمان به پسرش، «نماز» است: یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاة؛(1) اى پسرم! نماز را بر پا دار.
ـ به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) نیز این گونه خطاب مى‌شود: اتْلُ ما أُوحِیَ إِلَیْكَ مِنَ الْكِتابِ وَ أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَذِكْرُ اللّهِ أَكْبَر؛(2) آنچه از كتاب به سوى تو وحى شده است بخوان، و نماز را بر پا دار، كه نماز از كار زشت و ناپسند باز مى‌دارد، و قطعاً یاد خدا بالاتر است.
نماز در آینه روایات
در روایات اسلامى نیز بر این فریضه بزرگ بسیار تأكید گردیده و آثار و ثمراتى بسیار مهمّى براى آن برشمرده شده است. از باب تذكر و براى تیمّن و تبرك، برخى از این روایات را مرور مى‌كنیم:
ـ روایت مشهورى است كه حضرت مى‌فرمایند: اَلصَّلوةُ عَمُودُ الدّین؛(3)نماز ستون دین است. عمود در عربى به آن چوب یا آهنى گفته مى‌شود كه هنگام برپا كردن خیمه و چادر، در وسط آن قرار داده مى‌شود. بدیهى است كه اگر عمود خیمه را بردارند تمامى خیمه بر روى زمین خواهد افتاد. در این روایت نیز حضرت از باب تشبیه مى‌فرماید، نسبت دین و نماز نیز به همین صورت است كه اگر نماز را از دین بردارند دیگر دینى باقى نخواهد ماند!
----------------
1. لقمان (31)، 17.
2. عنكبوت (29)، 45.
3. بحار الانوار، ج 82، باب 1، روایت 36.
﴿ صفحه 188 ﴾
ـ امام صادق(علیه السلام) مى‌فرمایند: اَوَّلُ ما یُحاسَبُ عَلَیْهِ الْعَبْدُ الصَّلوةُ فَاِذا قُبِلَتْ قُبِلَ سائِرُ عَمَلِهِ وَ اِذا رُدَّتْ عَلَیْهِ رُدَّ عَلَیْهِ سائِرُ عَمَلِه.(1) مى‌فرماید، اولین چیزى كه روز قیامت از پرونده بندگان مورد محاسبه قرار مى‌گیرد نماز است؛ اگر مورد قبول واقع شود سایر اعمالش نیز قبول مى‌شود، و اگر نمازش قبول نشود سایر اعمال او نیز پذیرفته نخواهد شد.
ـ روایت مشهور دیگرى است كه امام صادق(علیه السلام)به هنگام وفاتشان فرمودند خویشان و آشنایان را خبر كنند. هنگامى كه آنان جمع شدند، حضرت فرمودند: اِنَّ شَفاعَتَنا لَنْ تَنالَ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلوة؛(2) به راستى، شفاعت ما هرگز شامل نخواهد شد آن كسى را كه نماز را سبك بشمارد.
آیات و روایات بسیار فراوانى در این زمینه وجود دارد كه همگى آنها بیان‌گر اهمیت فوق‌العاده و ممتاز و بى‌بدیل نماز هستند. مهم‌ترین عملى كه مى‌تواند انسان را به خداى متعال نزدیك كند نماز است.