نمونه‌هایى از «اشمئزاز» در روزگار ما
این روزها در گوشه و كنار كشور اسلامى خودمان گاهى به این‌گونه افراد برخورد مى‌كنیم؛ كسانى كه در نوشته‌ها و گفته‌هایشان مرتب از ملّیت و رسوم ملّى و نیاكان دم مى‌زنند و جشن چهارشنبه سورى مى‌گیرند و براى چنین كارهایى از پول بیت‌المال مسلمان‌ها هزینه مى‌كنند، اما هنگامى كه صحبت از خدا و شعایر دینى بشود ناراحت مى‌شوند! اینان براى زنده كردن آداب و رسوم ملّى، هرچند نشانه‌هایى از كفر و شرك در آن باشد، بودجه اختصاص مى‌دهند،
----------------
1. زمر (39)، 45.
﴿ صفحه 105 ﴾
اما به مسجد و خدا كه مى‌رسند، مى‌گویند بودجه نداریم و مساجد باید مردمى باشد و از بودجه خود مردم اداره شود! آنان نه تنها خود براى تبلیغ اسلام، قرآن، ارزش‌هاى دینى و شهدا قدمى برنمى‌دارند، كه اگر كسى هم اسمى از شهدا و ارزش‌ها ببرد ناراحت مى‌شوند و مى‌گویند این حرف‌ها مربوط به سال‌هاى اوایل انقلاب و جبهه و جنگ بود و امروزه دیگر نباید مطرح شود. اینان همان‌هایى هستند كه قرآن مى‌فرماید: وَ إِذا ذُكِرَ اللّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَة. اینان نه تنها حاضر نیستند نسبت به كسانى كه احیاگر یاد خدا و ارزش‌هاى دینى در جامعه هستند تشكرى داشته باشند، كه از چنین مطالبى روى‌گردان نیز هستند.
بهترین دارو براى چنین كسى ذكر و یاد خدا است، اما افسوس كه آن‌چنان به ورطه سقوط افتاده كه این آب حیات را كنار مى‌زند و از آن روى مى‌گرداند. به راستى چه كس مى‌تواند ستم‌كارتر از چنین انسانى باشد: وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذُكِّرَ بِآیاتِ رَبِّهِ فَأَعْرَضَ عَنْها. اینان نه تنها از سخن گفتن درباره خدا و حساب و كتاب و قبر و قیامت استقبال نمى‌كنند، بلكه مى‌گویند: امروزه دوران مدرنیته است و عصر تكلیف و بندگى و حساب و كتاب به سر آمده است! تكلیف براى انسان‌ها معیّن كردن و آنها را به بندگى و خاكسارى در برابر موجودى برتر دعوت كردن، مربوط به دوران برده‌دارى بود! در این عصر، بشر مدرن و متمدن طالب حقوق خویش است و مى‌خواهد حقوقى را كه هزاران سال از او دریغ داشته‌اند استیفا كند! «بنده» نامى زیبنده انسان نیست و انسان را به «بندگى» طلبیدن بزرگ‌ترین اهانتى است كه مى‌توان در حق او روا داشت!
اینان در باطن هیچ اعتقادى به خدا و اسلام ندارند و از طرح صحبت‌هایى نظیر خدا و اسلام و شهدا و ارزش‌ها واقعاً ناراحت مى‌شوند و تا آن‌جا كه
﴿ صفحه 106 ﴾
بتوانند، آشكار و پنهان سعى مى‌كنند مانع طرح آنها شوند. اگر هم جایى نتوانند جلوى اصل آن را بگیرند، سعى مى‌كنند ظاهرى بى‌محتوا بیش نباشد. تا آن‌جا كه بتوانند، تلاش مى‌كنند به جاى ترویج فرهنگ قرآن و ارزش‌هاى دینى، موسیقى و رقص و ترانه‌خوانى را به انحاى مختلف رواج دهند!
اگر كسانى مى‌خواهند مردم را متوجه خدا كنند خود نباید غافل باشند. اگر یك روحانى بخواهد مردم را به خدا دعوت كند و درس توجه و به یاد خدا بودن به مردم بدهد، باید بگونه‌اى باشد كه مردم اول این توجه و ذكر را در رفتار و زندگى خود او ببینند. انسان نباید به این كار به عنوان یك شغل نگاه كند و صرفاً به عرضه این متاع به دیگران بسنده كند در حالى كه خود از آن بى‌بهره است.
خلاصه و نتیجه آنچه گفتیم این شد كه نگاه ما به عالم هستى باید به گونه‌اى باشد كه اثر و مؤثر را با هم ببینیم و از دیدن آنها به یاد پدید آورنده و خالق آنها بیفتیم. اگر باران را مى‌بینیم و از آن لذت مى‌بریم، به كسى هم كه این باران را نازل كرده است بیندیشیم و این آب را با غفلت ننوشیم؛ آبى گوارا كه همه اسباب به وجود آمدن آن را دست خالقى توانا فراهم كرده است.
اگر انسان خود را عادت دهد كه به همه چیز از آن جهت كه فعل و مخلوق خدا است توجه كند آن‌گاه از دام غفلت رهایى مى‌یابد و روز به روز در نردبان تكامل انسانى كه همان قرب الى اللّه است بالاتر مى‌رود و به مقصد اعلا و قصواى خلقت نزدیك‌تر مى‌گردد.
﴿ صفحه 107 ﴾
درس سیزدهم:مانعى مهم براى ذكر
در مسیر توجه به خود، انسان باید به سه چیز توجه كند كه یكى از آنها توجه به «معاد» و عالم آخرت است. عالم آخرت غایت حركت تكاملى انسان و نقطه پایانى است كه خداى متعال براى او در نظر گرفته است. در آیات زیادى از قرآن بر این مطلب تأكید گردیده كه شقاوت انسان و مبتلا شدن وى به عذاب ابدى، در اثر فراموش كردن معاد و روز قیامت است. إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ بِما نَسُوا یَوْمَ الْحِساب(1)؛ در حقیقت كسانى كه از راه خدا به در مى‌روند، به [سزاى] آن كه روز حساب را فراموش كرده‌اند عذابى سخت خواهند داشت. اینان اگر توجه داشتند كه روز حسابى در كار است و اعمال صالح انجام مى‌دادند، به عذاب ابدى جهنم گرفتار نمى‌شدند. اگر انسان تصور كند عالمْ عبث و بیهوده است، نتیجه‌اش این مى‌شود كه حساب و كتابى در كار نیست. اما اگر عالم را عبث نداند و حكمتى در پى آفرینش آن ببیند، طبعاً آن حكمت او را به معاد و وجود حساب راهنمایى خواهد كرد و در نتیجه در این دنیا مراقب اعمال خود خواهد بود تا در قیامت به عذابى سخت دچار نشود. فراموشى آن روز، سقوط از حقیقت انسانى را در پى خواهد داشت.
----------------
1. ص (38)، 26.
﴿ صفحه 108 ﴾
بندگان از یاد رفته!
یكى از آیاتى كه خسران برخى از انسان‌ها را به سبب فراموشى معاد و روز قیامت متذكر گردیده این آیه شریفه است: اَلْیَوْمَ نَنْساكُمْ كَما نَسِیتُمْ لِقاءَ یَوْمِكُمْ هذا؛(1) همان‌گونه كه دیدار امروزتان را فراموش كردید، ما هم امروز شما را فراموش خواهیم كرد. روشن است كه مراد از این‌كه «ننساكم: شما را فراموش مى‌كنیم» این نیست كه این افراد از دایره علم و آگاهى خدا بیرون مى‌روند! خداى متعال مبرّا از نسیان و فراموشى و هرگونه عیب و نقصى است؛ بلكه منظور این است كه نعمت‌ها و الطاف خود را از ایشان دریغ مى‌كنیم.
در آیه‌اى دیگر مى‌فرماید:وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْكاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمى قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمى وَ قَدْ كُنْتُ بَصِیراً قالَ كَذلِكَ أَتَتْكَ آیاتُنا فَنَسِیتَها وَ كَذلِكَ الْیَوْمَ تُنْسى؛(2) و هر كس از یاد من دل بگرداند، در حقیقت، زندگى تنگ [و سختى] خواهد داشت، و روز رستاخیز او را نابینا محشور مى‌كنیم. مى‌گوید: «پروردگارا، چرا مرا نابینا محشور كردى با آن كه بینا بودم؟» [خدا] مى‌فرماید: همان طور كه نشانه‌هاى ما بر تو آمد و آن را به فراموشى سپردى، امروز همان‌گونه فراموش مى‌شوى. «اعراض» یعنى غفلت عمدى. اعراض از ذكر، یعنى اگر زمینه یاد خدا هم برایش فراهم شود روى بر مى‌گرداند. چنین كسى زندگانى سختى خواهد داشت. این زندگى سخت اختصاص به آخرت ندارد بلكه در همین دنیا نیز زندگى‌اش با نگرانى و اضطراب همراه است. همین اضطراب و ناآرامى مایه
----------------
1. جاثیه (45)، 34.
2. طه (20)، 124 ـ 126.
﴿ صفحه 109 ﴾
سختى زندگى دنیایشان مى‌باشد. در آخرت نیز از همان ابتداى شروع محشر و قیامتْ مشكلاتشان شروع مى‌شود. اولین مشكل آنها این است كه كور وارد صف محشر مى‌شوند: وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمى. این جا است كه به خدا اعتراض مى‌كند كه، خدایا من در دنیا چشم داشتم و بینا بودم، چرا مرا كور محشور كردى؟ پاسخ مى‌آید: كَذلِكَ أَتَتْكَ آیاتُنا فَنَسِیتَها وَ كَذلِكَ الْیَوْمَ تُنْسى؛ تو در دنیا با این كه چشم داشتى، آیات ما را نادیده انگاشتى و آیاتى كه برایت فرستادیم، چشم بر هم گذاشتى و ندیدى و ما را به فراموشى سپردى. اكنون به جزاى آن بى‌اعتنایى، نابینا محشور شده‌اى و ما نیز در این جا به تو اعتنایى نخواهیم كرد و الطاف و نعمت‌هایمان را از تو دریغ خواهیم نمود.