7. نصایح شیطان!
شگفت آور این که شیطان با تمام شیطنتش و برخلاف طبیعتى که از او سراغ داریم، سخنان حکمت آمیزى بر زبانش جارى شده است، ازجمله در روایتى از امام باقر (علیه السلام) آمده است که وقتى نوح (علیه السلام) قوم خود را نفرین کرد (و آن ها هلاک شدند) ابلیس نزد او آمد و گفت: تو به من خدمتى کرده اى و من مى خواهم آن را جبران کنم. نوح (علیه السلام) گفت: این براى من منفور است که خدمتى به تو کرده باشم، آن خدمت چیست؟ ابلیس گفت: تو نفرین کردى و تمام قوم تو غرق شدند و افراد کمى باقى مانده اند که من آن ها را گمراه سازم و از این نظر راحتم تا مدتى بگذرد و گروه دیگرى بیایند و به گمراهى آن ها اقدام کنم. نوح (علیه السلام) گفت: بگو ببینم چه خدمتى دربرابر آن مى خواهى به من بکنى؟ ابلیس گفت: «اذْکُرْنِی فِی ثَلاثِ
523
مَوَاطِنَ فَاِنِّی أَقْرَبُ مَا أَکُونُ اِلَى الْعَبْدِ اِذَا کَانَ فِی اِحْدَاهُنَّ: اذْکُرْنِی اِذَا غَضِبْتَ وَاذْکُرْنِی اِذَا حَکَمْتَ بَیْنَ اثْنَیْنِ وَاذْکُرْنِی اِذَا کُنْتَ مَعَ امْرَأَةٍ خَالِیاً لَیْسَ مَعَکُمَا أَحَدٌ؛ در سه مورد مراقب من باش، زیرا هر انسانى در یکى از این سه مورد باشد من از هر زمان به او نزدیک ترم: یکى هنگامى که خشمناک شدى و دوم هنگامى که مى خواهى در میان دو نفر قضاوت کنى و سوم هنگامى که با زنى در جایى باشى که دیگرى آن جا نباشد».(578)
در حدیث دیگرى آمده است: هنگامى که نوح (علیه السلام) از کشتى پیاده شد، ابلیس نزد او آمد و گفت: بر روى زمین، تو بیشترین حق را بر من دارى، این فاسقان را نفرین کردى و مرا از دست آن ها راحت ساختى، «أَ لاَ أُعَلِّمُکَ خَصْلَتَیْنِ! اِیَّاکَ وَالْحَسَدَ فَهُوَ الَّذِی عَمِلَ بِی مَا عَمِلَ وَاِیَّاکَ وَالْحِرْصَ فَهُوَ الَّذِی عَمِلَ بِآدَمَ مَا عَمِل؛ آیا دو چیز به تو تعلیم دهم که از آن ها سخت پرهیز کنى؟ از حسد دورى کن که بر سر من آورْد آنچه آورد (حسد نسبت به مقام آدم) و از حرص بپرهیز که بر سر آدم آورْد آنچه آورد (او را از بهشت بیرون ساخت)».(579 )
در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم که ابلیس بر یحیى بن زکریا (علیه السلام) (پیغمبر خدا) آشکار شد در حالى که زنجیرها و طناب هایى از هر چیزى همراه داشت. یحیى از او سؤال کرد: این زنجیر و طناب ها چیست اى ابلیس؟ گفت: این ها شهواتى است که انسان ها را با آن گرفتار مى سازم. یحیى پرسید: آیا چیزى از آن مربوط به من است؟ گفت: آرى. گاهى هنگام غذا خوردن سیر مى شوى و براى انجام نماز و یاد خدا سنگین مى گردى. یحیى گفت: با خدا عهد مى بندم که هنگام غذا خوردن هرگز سیر نشوم. شیطان (ناراحت شد و) گفت: من هم با خدا عهد مى بندم که هرگز بنده مؤمنى را نصیحت نکنم».(580)
524
8. شیاطین إنس و جنّ
همان گونه که اشاره شد، شیطان به هر موجود متمرّد و سرکش و نافرمانى اطلاق مى شود، و لذا در قرآن به انسان هاى سرکش و گمراه کننده، شیطان گفته شده و حتى قبل از شیطان اصلى، این شیاطین عنوان شده اند؛ مى فرماید: (وَکَذلِکَ جَعَلْنا لِکُلِّ نَبِىٍّ عَدُوّاً شَیاطِینَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ یُوحِى بَعْضُهُمْ اِلَى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً وَلَوْ شَآءَ رَبُّکَ ما فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَما یَفْتَرُونَ)؛ «این گونه دربرابر هر پیامبرى، دشمنى از شیاطین انس و جنّ قرار دادیم؛ آن ها براى اغفال مردم، به طور سرّى سخنان ظاهرفریب و بى اساس به یکدیگر القا مى کردند و اگر پروردگارت مى خواست، چنین نمى کردند (ولى ایمان اجبارى سودى ندارد)، بنابراین، آن ها و تهمت هایشان را به حال خود واگذار».(581)
از این آیه استفاده مى شود که کار اصلى شیطان هاى انس این است که سخنان فریبنده و گمراه کننده را در گوش این و آن مى گویند تا مردم را از پیامبران و آیین الهى دور سازند. و ازآیه فوق استفاده مى شود که این گروه از شیاطین اطراف همه پیغمبران بوده اند، چراکه آن ها دشمن کانون هاى هدایت بوده و هستند.
9. راه هاى گریز از شر شیطان
بدیهى است که هر کار نیکى مى تواند انسان را از شیطان دور سازد، ولى کارهاى نیک با هم تفاوت دارند، بعضى اثرش بیشتر از بعضى دیگر است. همان گونه که در آغاز این دعا در حدیثى از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) نقل کردیم، آن حضرت مى فرماید: «چند چیز است که اگر انسان آن ها را انجام دهد شیطان به کلى از او دور مى شود، مانند دورى مشرق از مغرب، ازجمله روزه، روى شیطان را سیاه مى کند و صدقه پشت او را مى شکند و دوستى به خاطر خدا
525
و همکارى براى عمل صالح، او را ریشه کن مى سازد و استغفار، رگ قلب او را قطع مى کند».
ناگفته پیداست که اگر انسان مراقب این گونه اعمال باشد و از مواردى که در آن خطر نفوذ شیطان زیاد است، پرهیز کند و خود را به خدا بسپارد، مى تواند از شر شیطان در امان باشد.
* * *
بارالها! شیطان دشمن نیرومندى است که به عزت و جلال تو قسم خورده ما را گمراه سازد و همان گونه که امام ما در این دعا فرموده اند تمام دام ها را براى این کار فراهم ساخته و لشکر و جنود خود را بسیج نموده است. خداوندا! لشکرهاى انسانى او نیز در عصر ما به فنون اغوا و فریب آدمیان مسلط شده اند، در این میان اگر حمایت و یارى تو نباشد، نجات از چنگال آن ها ممکن نیست.
پروردگارا! ما را تنها مگذار و یارى مان فرما! ما هم تمام نیروى خود را براى نجات از شرّ او بسیج مى کنیم. خداوندا! حفظمان کن و موفّقمان بدار!
526