پنج تقاضا براى دفع وساوس شیطان
امام (علیه السلام) در این بخش براى دفع شرّ شیطان از طریق دیگرى وارد مى شود و در پنج تقاضا از خداوند مى خواهد که شیطان و وسوسه ها و آثار او را دفع کند.
نخست عرضه مى دارد: «خداوندا! بر محمد وآل محمد درود فرست و شیطان را از ما به برخى از دشمنانت مشغول دار!»؛ (اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ، وَاشْغَلْهُ عَنَّا بِبَعْضِ أَعْدَائِکَ).
به یقین خداوند دشمنانى دارد، منافقان کوردل و ظالمان بیدادگر. اگر شیطان به آن ها مشغول شود، هم مجازاتى براى آن هاست و هم آرامشى براى بندگان خدا.
درواقع این جمله شبیه تعبیر مشهورى است که گفته مى شود: «أللَّهُمَّ اشْغَلِ الظَّالِمینَ بِالظّالِمِینَ وَاجْعَلْنا بَیْنَهُمْ سالِمِینَ غَانِمِینَ؛ خداوندا! ظالمان را به ظالمان مشغول فرما و ما را میان آن ها سالم و (از لطفت) بهره مند بدار».
483
در ضمن، از این جمله استفاده مى شود که انسان مى تواند دشمنان خدا و ظالمان و ستمگران را نفرین کند.
در جمله دوم که درواقع تکمیلى است براى جمله اوّل، عرضه مى دارد: «ما را با حسن رعایت خود و تدبیرت از شرّ او محفوظ دار!»؛ (وَاعْصِمْنَا مِنْهُ بِحُسْنِ رِعَایَتِکَ).
به یقین هنگامى که ما تحت رعایت و حفظ الهى قرار گیریم شیطان نمى تواند در ما نفوذ کند. این حریمى است که عبور از آن براى او ممکن نیست.
در سومین و چهارمین و پنجمین تقاضا عرضه مى دارد: «خداوندا! ما را از فریب شیطان دور بدار و چنان کن که او از ما فرار کند و آثار او را از زندگى ما قطع فرما!»؛ (وَاکْفِنَا خَتْرَهُ وَوَلِّنَا ظَهْرَهُ، وَاقْطَعْ عَنَّا اِثْرَهُ).
«پشت کردن»، هم در عبارات فارسى و هم در عربى به معناى فرار کردن است، زیرا شخصى که فرار مى کند، پشتش به جمعیت است. در قرآن مجید نیز این تعبیر فراوان دیده مى شود، از جمله در آیه 15 سوره انفال مى خوانیم: (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اِذَا لَقیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا زَحْفاً فَلاَ تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ)؛ «اى کسانى که ایمان آورده اید! هنگامى که با کافران در میدان نبرد روبه رو مى شوید، به آن ها پشت نکنید و فرار ننمایید».
واژه «خَتر» (بر وزن چتر) در اصل به معناى پیمان شکنى است و از آن جا که فریب سبب پیمان شکنى مى شود این واژه به معناى «غدر» (فریب) آمده است و در کلام امام (علیه السلام) به همین معناست.
واژه «اِثْرَ» در اصل به معناى جاى پاست، ولى به هر علامتى که از چیزى باقى مى ماند «اثر» گفته مى شود.
و از آن جا که راه نفوذ شیطان کاملاً مختلف و متنوع است، امام (علیه السلام) با تعبیرات مختلف از خداوند بستن تمام این راه هاى نفوذ را تقاضا مى کند، چه از طریق
484
فریب باشد چه از طریق آثارى که از وسوسه هاى او در انسان باقى مى ماند و درواقع جاى پاى شیطان در روح و فکر انسان است.
البته نباید فراموش کرد که درخواست این گونه امور از خداوند به معناى اجبار و الزام ما به وسیله اراده پروردگار نیست، بلکه منظور، فراهم آوردن توفیقات و مقدمات براى رسیدن به این اهداف است، والا دور کردن شیطان از خود، کار خود انسان است و تعبیر «بحسن رعایة» تعبیر گویایى است براى این مطلب.
485
.
486
بخش سوم:
5. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ، وَأَمْتِعْنَا مِنَ الْهُدَى بِمِثْلِ ضَلالَتِهِ، وَزَوِّدْنَا مِنَ الْتَّقْوَى ضِدَّ غَوَایَتِهِ، وَاسْلُکْ بِنَا مِنَ التُّقَى خِلافَ سَبِیلِهِ مِنَ الرَّدَى.
6. اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْ لَهُ فِی قُلُوبِنَا مَدْخَلاً وَلا تُوطِنَنَّ لَهُ فِیمَا لَدَیْنَا مَنْزِلاً.
7. اللَّهُمَّ وَمَا سَوَّلَ لَنَا مِنْ بَاطِلٍ فَعَرِّفْنَاهُ، وَاِذَا عَرَّفْتَنَاهُ فَقِنَاهُ، وَبَصِّرْنَا مَا نُکَایِدُهُ بِهِ، وَأَلْهِمْنَا مَا نُعِدُّهُ لَهُ، وَأَیْقِظْنَا عَنْ سِنَةِ الْغَفْلَةِ بِالرُّکُونِ اِلَیْهِ، وَأَحْسِنْ بِتَوْفِیقِکَ عَوْنَنَا عَلَیْهِ.
8. اللَّهُمَّ وَأَشْرِبْ قُلُوبَنَا اِنْکَارَ عَمَلِهِ، وَالْطُفْ لَنَا فِی نَقْضِ حِیَلِهِ.
ترجمه
5. خداوندا! بر محمد و آلش درود فرست و به همان اندازه که شیطان گمراه است ما را از هدایت خود بهره مند ساز و برضدّ او که در مسیر باطل است، به ما زاد و توشه تقوا عطا فرما، و ما را در طریق تقوا برخلاف طریق او که هلاکت است، روانه کن!
6. خداوندا! در دل هاى ما راه نفوذى براى شیطان قرار مده و منزلگاهى براى او در نزد ما فراهم مساز!
7. خداوندا! باطلى را که شیطان در نظر ما زیبا جلوه مى دهد به ما بشناسان و بعد از آن که آن را به ما معرفى کردى، ما را از آلوده شدن به آن محفوظ دارد و طرق مقابله با مکرها و فریب هاى شیطان را به ما نشان ده (و بر بصیرت ما را نسبت به آن بیفزا) و آنچه را که براى مقابله با آن لازم است به ما الهام فرما، و ما را از خواب غفلت که نتیجه اعتماد به شیطان است بیدار کن و ما را با حسن توفیق خود بر ضدّ شیطان یارى فرما!
487
8. خداوندا! قلوب ما را مملو از زشت شمردن اعمال او کن و ما را در شکستن حیله هاى شیطان یارى فرما!