پیشگفتار
شمول الطاف الهى و عنایات ربانى توفیق را رفیق کرد که بتوانیم شرح کتاب گران قدر و بى نظیر «صحیفه سجادیه» را با سرعت نسبتاً مطلوبى على رغم گرفتارى هاى فراوان و روزافزون به اتفاق دوستان ادامه دهیم.
و اکنون جلد سوم را که مشتمل بر سیزده دعاست (از دعاى هفتم تا نوزدهم) در اختیار تشنگان این چشمه جوشان فیض الهى و عرفان اسلامى قرار دهیم.
یکى از مسائل مهم این است که هرقدر در شرح این دعاها پیش تر مى رویم به نکات تازه و جالبى واقف مى شویم، که به یکى از آن ها در اینجا اشاره مى کنیم. وآن اینکه برخلاف آنچه ساده اندیشان فکر مى کنند، این دعاها مجموعه اى از درخواست هاى مختلف از پیشگاه خداوند نیست، بلکه هر دعا بخش هایى دارد که با هم کاملاً انسجام و ارتباط معنوى دارند و در هر بخش نیز تقاضاهایى هست که داراى پیوند با یکدیگرند.
مثلاً یک دعا ممکن است ده بخش داشته باشد و در هر بخش چندین درخواست از خداوند شود. این درخواست ها کاملاً با هم مرتبط اند و یک حقیقت جامع را دنبال مى کنند، درست مانند ارتباط و پیوندى که میان آیات یک سوره از قرآن مجید است.
به عنوان مثال: در آغاز دعاى دوازدهم که عنوان آن «اعتراف به خطا و تقاضاى توبه» است (البته آموختن روش توبه به عموم) عرضه مى دارد: «خداوندا! سه
15
چیز مرا از درخواست به درگاهت محجوب مى دارد و یک چیز مرا به آن دعوت مى کند».
«آنچه مرا ممنوع مى سازد اوامرى است که فرموده اى و من در آن کوتاهى کرده ام و نواهى است که کرده اى و من شتابان به سوى آن رفتم و نعمتى است که به من عنایت فرموده اى و من در انجام شکر آن کوتاهى کرده ام».
«و آنچه مرا به درخواست کردن از تو فرا مى خواند تفضّل توست به کسى که به در خانه تو بیاید و با حسن ظنّى که دارد بر تو وارد شود».
ملاحظه مى کنید! در این فراز از دعا عوامل محجوب ماندن از فیض و لطف خدا و عوامل روى آوردن به درگاه او به طرز زیبا و منسجمى بیان شده و یک پیام کامل و جامع اخلاقى و تربیتى به عنوان مقدمه دعاها براى همگان دارد.
گاه در یک فراز از دعا ده تقاضا پشت سر هم دیده مى شود که متون آن ها همه به هم مربوط است. انسان فکر مى کند که امام (علیه السلام) چگونه این دعاها را که به صورت انشاء و بالبداهة بوده به این زیبایى با هم مرتبط مى سازد و پیوند معنوى را در آن رعایت مى کند؟
این نیست مگر این که این دعاها از علم امامت سرچشمه گرفته و با الهام الهى صورت یافته است.
این تنها یکى از ویژگى هاى دعاهاى صحیفه سجادیه است و به ویژگى هاى دیگر در فرصت هاى دیگر که در پیش است به خواست خدا اشاره خواهیم کرد.
خداوندا! به همه نویسندگان و خوانندگان این اثر توان عنایت کن که به عمق آموزه هاى امام (علیه السلام) برسند و در زندگى خود از آن بهره فراوان بگیرند!
قم ـ حوزه علمیه
آذرماه 1397 ـ جمادى الثانى 1440
16
دعاى هفتم
وَکَانَ مِن دُعَائِهِ (عَلَیهِ السَّلَامُ)
اِذَا عَرَضَتْ لَهُ مُهِمَّةٌ أَوْ نَزَلَتْ بِهِ مُلِمَّةٌ وَعِنْدَ الْکَرْبِ
از جمله دعاهاى آن حضرت است هنگامى که مشکلى براى او پیش مى آمد وحادثه ناگوارى رخ مى داد وهنگام غم واندوه، آن را مى خواند.(1)
«مُهِمَّة» از ماده «هَمّ» به گفته مقاییس اللغة در اصل به معناى ذوب و حرکت است، سپس به غم و اندوه که گویى انسان را ذوب مى کند اطلاق شده است و به تصمیم هاى مهم که چنین حالتى دارد نیز گفته مى شود. به حشرات موذى «هامّه» (جمع آن هوام) گفته مى شود، چرا که سمّ آن ها گویى انسان را ذوب مى کند و سرانجام به پیرمرد ناتوان «هِمّ» و پیرزن ناتوان «هِمّة» گفته شده، گویى ضعف و ناتوانى، آن ها را ذوب کرده است و منظور در این دعا همان حوادث سخت و طاقت فرساست.
«مُلِمَّة» از ماده «لَمّ» به گفته مقاییس در اصل به معناى جمع شدن و ضمیمه شدن
17
چیزى با دیگرى است، ولى «لَمَم» به معناى نزدیک شدن به گناه مى باشد و بر گناهان صغیره نیز اطلاق مى شود و «مُلِمَّة» به معناى حوادث سختى است که به سراغ انسان مى آید و از این تعبیرات استفاده مى شود که این واژه معانى متعددى دارد و منظور در این دعا همان حوادث سخت و ناگوار است.
و به نظر مى رسد که تفاوت «مُهِمَّة» با «مُلِمَّة» این باشد که «مُهِمَّة» به حادثه غم انگیز گفته مى شود و«مُلِمَّة» به هر حادثه شدید وحشتناک و نگران کننده.
و «کرب» در اصل به معناى شدت و قوت است و به همین مناسبت به غم و اندوه شدید نیز کرب گفته شده و نیز ممکن است تفاوت آن با مهمّه و ملمّه از این نظر باشد که غم و اندوه همیشه براثر حادثه اى نیست، ممکن است به واسطه از دست دادن چیزى یا بیم از حدوث حادثه اى باشد.
دعا در یک نگاه
این دعا همان گونه که از عنوانش پیداست در مواردى مورد توجه امام (علیه السلام) قرار مى گرفت که مشکل مهمى در زندگى پیدا مى شد و به تمام کسانى که گرفتار مشکلات مهمى مى شوند این دعا را مى آموزد.
در بخش اوّل دعا سخن از قدرت خدا براى حل همه مشکلات و برطرف کردن همه ناراحتى هاست و این که خداوند بر هر چیزى قادر است، هرگاه مشیت او به چیزى تعلق گیرد انجام مى شود، سپس نتیجه مى گیرد حال که چنین است تنها خداست که براى حل مشکلات باید دست به دامان لطف او دراز کرد.
در بخش دوم، امام (علیه السلام)، مشکلات و حوادث تلخى را که براى او روى داده است به صورت اجمالى به پیشگاه خدا عرضه مى دارد و اضافه مى کند که براى حل آن ها هیچ راهى جز اراده و خواست تو نیست، تویى که گره مشکلات را مى گشایى و درد و رنج ها را برطرف مى سازى.
18
و در بخش سوم، خواسته هاى خود را به صورت کلى بیان مى کند و از خدا انجام آن را مى طلبد و عرضه مى دارد: «حل شدن مشکل مرا تسریع فرما و راهى به سوى خروج از آن ها به روى من باز کن! نکند توجه به این مشکلات مرا از انجام وظایفى که براى من قرار داده اى بازدارد».
و در بخش آخر عرضه مى دارد: «غم و اندوه سراسر وجود مرا فرا گرفت و تویى که مى توانى آن را برطرف سازى، تقاضا مى کنم چنین کن هرچند من مستحق نباشم!».
19
.
20