3. حمد اجمالى و تفصیلى
گاهى انسان نعمت هاى الهى را یک به یک بر مى شمرد (هرچند قادر به شمارش همه آن ها نیست) و براى هر کدام شکر و سپاسى مى گوید، مثلاً عرضه
133
مى دارد: خدا را شکر که تن سالم و روح بیدار و فرزندان خوب و توفیق فراوان به من مرحمت فرمودى؛ این را حمد تفصیلى مى گویند.
و گاه به صورت اجمالى مى گوید: الحمدلله على کل نعمة؛ خدا را به خاطر تمام نعمت هایش حمد و سپاس مى گویم.
و یا این که آن را با جمله اى هماهنگ مى سازد که جامعیت فوق العاده اى دارد، آن گونه که در دعاى بالا (دعاى اول) امام (علیه السلام) بیان فرموده است: «ثُمَّ لَهُ الْحَمْدُ مَکَانَ کُلِّ نِعْمَةٍ لَهُ عَلَیْنَا وَ عَلَى جَمِیعِ عِبَادِهِ الْمَاضِینَ وَ الْبَاقِینَ عَدَدَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُهُ مِنْ جَمِیعِ الْأَشْیَاءِ».
در کتاب کشف الغمة، از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: مرکبى از پدرم گم شد، فرمود: اگر خداوند آن را به من بازگرداند او را به تمام حمدهایى که مورد رضاى اوست حمد مى کنم. چیزى نگذشت که مرکب با زین و لجام پیدا شد. هنگامى که پدرم بر آن سوار شد و جامه خود را به هم پیچید، سر به سوى آسمان بلند کرد و عرضه داشت: الحمدلله و چیزى بر آن نیفزود. سپس فرمود: هیچ چیز از حمد الهى را ترک نگفتم و تمام انواع حمد خداوند متعال را به جا آوردم؛ «مَا تَرَکْتُ وَ لاَ بَقَّیْتُ شَیْئاً جَعَلْتُ کُلَّ أَنْوَاعِ الْمَحَامِدِ لِلهِ عَزَّ وَجَلَّ فَمَا مِنْ حَمْدٍ اِلاَّ هُوَ دَاخِلٌ فِیمَا قُلْتُ؛ آرى، هیچ حمدى نیست مگر این که در این جمله داخل است».(157)
البته حمد اجمالى جاى حمد تفصیلى را نمى گیرد، ولى در عین حال آثار خاص خود را دارد.
134
دعاى دوم
وَکَانَ مِن دُعَائِهِ (علیه السلام)
بَعدَ هَذَا التَّحمیدِ فِی الصّلوةِ عَلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیهِ وَآلِهِ
از دعاهاى امام (علیه السلام) است
که بعد از حمد خداوند (که در دعاى گذشته آمد) به عنوان درود بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) انشاء شده است
دعا در یک نگاه
امام (علیه السلام) بعد از حمد و ثناى الهى و شمردن انواع نعمت ها که در دعاى اول گذشت در این دعا به سراغ نعمت وجود پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که بزرگ ترین نعمت ها براى جهان بشریت است مى رود و بر آن حضرت درود و سلام مى فرستد و خدمات مهم ایشان را برمى شمرد.
در واقع این دعا عصاره اى است از تمام تاریخ زندگى پیغمبر (صلی الله علیه و آله) که ایشان به صورت بسیار زیبا و جذاب بیان شده و شرح آن ما را به نعمت وجود آن حضرت آشناتر مى کند و عشق و علاقه ما را به آن حضرت افزون مى سازد.
در آغاز این دعا، به سراغ صفات برجسته پیغمبر (صلی الله علیه و آله) مى رود که بى نظیر و بى مانند است و بعد از آن نگاهى اجمالى و پرمعنا به سراسر زندگى آن حضرت مى اندازد که چگونه در دعوت خود گرفتار مشکلات بود، حتى جمع کثیرى از
135
نزدیکان و بستگانش بر ضد او قیام کردند، ولى او هدفش را فداى پیوندهاى خویشاوندى نکرد.
سپس اشاره به هجرت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) مى کند که براى حفظ دعوتش ناچار شد از وطن خود، مکه که به آن سخت علاقه مند بود چشم بپوشد وبه دیار غربت ودور از خویشاوندان موافق خود برود.
سپس به دنبال آن اشاره کوتاه وپرمعنایى به جنگ هاى پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و پیروزى هایى که خداوند على رغم تمام مشکلات، نصیب آن حضرت کرد فرموده، دعا را با دعاى پرمعنایى نسبت به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و تقاضاى درجات عالیه براى آن حضرت و تمناى شفاعتش پایان مى دهد.
این دعا در واقع چند بخش دارد که هر بخشى هدفى را دنبال مى کند.
136