مطلع
نظر به اهمیت والایى که صحیفه سجادیه نزد علما و بزرگان ما داشته است تاکنون شرح ها و تعلیقه هاى فراوانى براى آن نوشته شده که بیان همه آن ها در این مختصر نمى گنجد ازاین رو به قسمت قابل توجهى از آن ها به ترتیب زمانى اشاره مى کنیم ولى با تأسف فراوان به علت نبودن منابع گسترده، اطلاعات ما درباره شروح صحیفه سجادیه از قرن دوم تا پنجم هجرى ناقص و نارساست به همین دلیل از قرن ششم آغاز مى کنیم.
ولى باید توجه داشت که بسیارى از این شروح که در ادامه به آن ها اشاره مى شود در دسترس عموم نیست و ممکن است تنها در گوشه اى از کتابخانه هاى معتبر باشد.
قرن ششم تا نهم
1. شرح صحیفه حلى که به صورت تعلیقه تألیف یافته و اثر شیخ ابوجعفر محمد بن منصور عجلى حلى (متوفاى 598 هجرى قمرى) است.
2. التبصرة فى شرح الصحیفة: تألیف موفق الدین ابوالعباس احمد بن یوسف بن حسن بن شیبانى موصلى (متوفاى 680) که به صورت خطى در کتابخانه مرحوم استاد سید محمد مشکات در دو جزء وجود دارد.
(441)
3. شرح صحیفه کفعمى: شیخ نقى الدین ابراهیم بن على بن الحسن (متوفى 905) موسوم به الفوائد الطریفه.
4. شرح صحیفه کرکى: شیخ محقق نورالدین ابى الحسن على بن عبدالعالى کرکى (متوفى 905 هجرى قمرى).
5. شرح صحیفه زواره اى: مولى ابوالحسن على بن الحسن مفسّر زواره اى استاد ملا فتح الله کاشانى که در سال 947 از تألیف آن فارغ شده است.
6. شرح صحیفه عاملى: به صورت تعلیقه، تألیف شیخ عزالدین حسین بن عبدالصمد حارثى، والد شیخ بهائى (متوفى 984 هـ . ق).
7. شرح صحیفه اصفهانى: مولى تاج الدین حسن بن محمد اصفهانى، والد فاضل هندى، این شرح در کتابخانه میرزا ابوالهدى کلباسى یافت مى شود (به شماره 31 مراجعه شود).
8. شرح صحیفه بلاغى نجفى: شیخ عباس بن محمدعلى بلاغى که وفات والدش در سال 1000 رخ داده است.
9. شرح صحیفه کرکى: به صورت تعلیقه، تألیف سید حسین بن حسن کرکى معروف به مجتهد، نوه دخترى آیت الله محقق کرکى (متوفى 1001 هجرى قمرى).
قرن دهم و یازدهم
10. شرح صحیفه رازى: ملا محمد سلیم رازى که در سال 1006 آن را تألیف کرده و صاحب الذریعه آن را در کتابخانه مرحوم کبّه دیده و هم اکنون در کتابخانه آیت الله مرعشى تحت شماره 2306 موجود است.
11. شرح صحیفه طریحى: شیخ فخرالدین بن محمدعلى طریحى نجفى (متوفى 1085) موسوم به النّکت اللطیفه.
(442)
12. شرح صحیفه مشهدى، میرزا محمدبن محمدرضا مشهدى، مؤلف کنزالدقایق فى تفسیر القرآن در چهار مجلد، تألیف 1091 هـ . ق.
13. شرح صحیفه بلاغى نجفى: شیخ حسن بن شیخ عباس بن محمدعلى بلاغى نجفى، صاحب تنقیح المقال فى علم الرجال، تألیف 1105 هجرى قمرى. (529)
14. شرح صحیفه ملا محمدتقى مجلسى (متوفى 1070) که به صورت حواشى و تعلیقات بر صحیفه مى باشد.
15. شرح حدائق الصالحین در شرح صحیفه سجادیّه: تألیف شیخ بهائى، عالم متغنّن (متوفى 1031) صاحب الاربعین و ده ها کتاب نفیس دیگر.
16. شرح صحیفه میرداماد: تألیف فیلسوف نامى محمدباقر حسینى، معروف به میرداماد استرآبادى اصفهانى (متوفاى 1040هـ)؛ این شرح بنا به استظهار مرحوم حاج آقابزرگ مشتمل بر تحقیقات مهمّه مى باشد و همراه شرح جزائرى به چاپ رسیده است.
17. شرح صحیفه خوانسارى: محقق آقاحسین خوانسارى (متوفى 1099).
18. شرح صحیفه جزائرى: تألیف سید نعمت الله جزائرى (متوفى 1112 هجرى قمرى) موسوم به نورالانوار که در سال 1316 به چاپ رسیده است.
19. شرح صحیفه روغنى: ملا محمدصالح بن محمدباقر روغنى قزوینى که آن را به صورت فارسى در سال 1073 تألیف کرده است (این شرح در کتابخانه آیت الله مرعشى تحت شماره 4834 موجود است). (530)
20. شرح صحیفه کاشانى: ملا حبیب الله بن على مدد کاشانى که نزد نوادگان او یافت مى شود.
(443)
21. شرح صحیفه کاشانى: محقق محدث بن شاه مرتضى کاشانى، معروف به ملا محسن فیض (متوفى 1091هـ).
22. شرح صحیفه میرزا رفیعا: سید امیر رفیع الدین، معروف به میرزا رفیعا (متوفى 1099هـ) از معاصرین شاه صفوى.
23. شرح صحیفه ابوجعفر: تألیف شیخ ابوجعفر محمد بن جمال الدین (متوفى 1030هـ) صاحب الاستبصار.
24. شرح صحیفه رشتى: موسى عبدالغفار رشتى از علماى معاصر شاه عباس صفوى که گاهى از آن به حاشیه صحیفه نیز تعبیر مى شود.
25. شرح صحیفه یمن ابن مفتاح: ابوالحسن عبدالله بن ابوالقاسم زیدى یمنى صاحب المنتزع المختار در فقه زیدیّه.
26. شرح صحیفه شهرستانى: سید امیر شرف الدین على بن حجت الله شهرستانى حسین طباطبایى، استاد علامه مجلسى.
27. شرح صحیفه الشهید الثانى: شیخ على بن شیخ زین العابدین بن شیخ محمدبن شیخ حسن ابن الشهید الثانى، معروف به شیخ على.
28. تعلیقات شیخ بهائى بر صحیفه و آن غیر از حدائق الصالحین مى باشد که ذکر شد.
29. شرح صحیفه لاهیجى: قطب الدین محمدبن شیخ على شریف لاهیجى دیلمى صاحب محبوب القلوب؛ این شرح در کتابخانه آیت الله مرعشى تحت شماره 4829 مضبوط است. (531)
30. شرح مولانا تاج الدین مشهور به «تاجا» پدر فاضل هندى که نسخه اى از آن در کتابخانه مرحوم میرزا ابوالهدى کرباسى در اصفهان بوده است (به شماره (علیه السلام) مراجعه شود).
(444)
31. شرح و ترجمه استرآبادى: شارح و مترجم آن ملامحمد استرآبادى است که خود خطاط و خوشنویس هم بوده و ترجمه اى بر صحیفه نگاشته است.
32. شرح سید سرور حسین هندى.
33. شرح آقا جمال خوانسارى. (532)
34. شرح صحیفه صوفى: محمدتقى بن مظفر صوفى قزوینى از عالمان قرن یازدهم هجرى. این شرح در کتابخانه آیت الله مرعشى تحت شماره 9934 نگهدارى مى شود.
35. شرح صحیفه نائینى اصفهانى: محمدبن محمدباقر حسینى اصفهانى یا مختارى سبزوارى از علماى قرن یازدهم. او تعلیقاتى بر شرح صحیفه سید على خان مدنى نگاشته است.