انگیزه های پیدایش تفسیر به رأی
حقیقت این است که گروهى از عارف نمایان یا عارفان منحرف و به ویژه صوفیه، پیش داورى هایى درباره اصول و یا فروع دین دارند؛ هنگامى که آن ها را در تضاد با آیات قرآن یا روایات معصومین : مى بینند و نمى توانند از هیچ کدام چشم پوشى کنند به سراغ تفسیربه رأى مى روند ولى در این جا اصالت را به پیش داورى هاى خود مى دهند و آیات و روایات را با تغییر دادن محتوا، بر آن تطبیق مى کنند. در حالى که مى بایست اصالت را به وحى الهى و کلمات معصومین (علیهم السلام) مى دادند و افکار و رفتار خود را با آن اصلاح مى کردند.
(158)
فى المثل هنگامى که وحدت وجود (به معناى وحدت موجود) را اصل اساسى مذهب و عقیده خود قرار مى دهند ناچار مى شوند آیات مربوط به پرستش گوساله سامرى و امثال آن را با تفسیربه رأى از مفاد خود منحرف سازند و بگویند: پرستش گوساله سامرى نیز پرستش خدا بود زیرا ما یک موجود در عالم بیشتر نداریم و به این شکل، کار همه بت پرستان نیز توجیه مى شود. تنها مشکل آن ها این بود که بت هاى خاصى را انتخاب مى کردند و اگر همه چیز را مى پرستیدند مشکلى نداشتند.
شیخ شبسترى که از پیشوایان این گروه است در کتاب گلشن راز مى گوید :
نکو اندیشه کن اى مرد عاقل که بت از روى هستى نیست باطل
بدان کایزد تعالى خالق اوست ز نیکو هرچه صادر گشت نیکوست
وجود آن جا که باشد محض خیر است اگر شرى است در وى او ز غیر است
مسلمان گر بدانستى که بت چیست بدانستى که دین در بت پرستى است
و گر مشرک ز بت آگاه گشتى کجا در دین خود گمراه گشتى
* * *
در مسائل رفتارى و عملى مانند ریاضت هاى نامشروع نیز به همین توجیه گرى ها دست مى زنند که یکى از آسیب هاى مهم سیروسلوک الى الله است و سرانجام انسان را به بیراهه مى کشاند.
پناه بردن به خرافات، مانند چله نشینى و حتى پناه بردن به افکار شیطانى و خود شیطان براى پیشرفت در مسائل روحى و پرداختن به اذکار بى معنا یا بى محتوا و دنباله روى بى چون و چرا از شیخ و قطب و مرشد و به تعبیر دیگر، دلیل راه، و غلو درباره مشایخ و پناه بردن به مکاشفات خیالى و پندارى، از آسیب هاى دیگرى است که دامن گروهى از عارفان را گرفته و سر از عرفان هاى کاذب و شیطانى درآورده است، که هرکدام از این ها را در جاى خود شرح خواهیم داد.
(159)
مطلع
جمعى از عارفان عصر ما هنگامى که از آن ها روش سیروسلوک را مى خواهند آن را در شعر زیر خلاصه کرده و به سؤال کنندگان تحویل مى دهند :
صَمت و جوع و سهر و عزلت و ذکرى به دوام نا تمامان جهان را کند این پنج، تمام
البته هریک از امور پنج گانه مذکور در این شعر مى تواند در سیروسلوک شرعى به انسان کمک کند، مشروط به این که حد و حدود آن رعایت گردد.