15. وجدان
وجدان یکی از نیروهای برانگیزنده در انسان است.
امام صادق علیه السلام هنگام گذر از منطقه ای فرمودند: ببینید این کسی که کنار جاده افتاده چه مشکلی دارد؟ گفتند: آب می خواهد، فرمود: به او آب بدهید. گفتند: آقا مسلمان نیست. فرمود: مسلمان نباشد، انسان که هست. شما وجدان واحساس که دارید.
حق دو قسم است؛ یک حق اسلامی و یک حق انسانی، حق اسلامی یعنی چون مسلمان هستیم، باید انجام دهیم. حق انسانی یعنی چون انسان هستیم باید انجام دهیم.
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: مردم دو دسته اند؛ یا برادر دینی تو هستند ویا هم نوع تو. سیّد رضی یکی از دانشمندان بزرگ اسلامی، همین که به قبرستان غیر مسلمانها رسید، پیاده شد، گفتند: آقا اینجا قبرستان غیر مسلمان ها است، چرا پیاده شدی؟! فرمود: من یک استادی داشتم مسلمان نبود، امّا حق معلّمی به گردنم داشت و در اینجا دفن است و من به احترام این استاد غیر مسلمانم، در اینجا پیاده راه می روم.
ص:142
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به شخصی که تصمیم به گناه داشت فرمود: آیا حاضری دیگری به ناموس تو نظر بد داشته باشد. حضرت با این سؤال، وجدان او را بیدار کرد. او خجالت کشید و دست از گناه برداشت.
امیر مؤمنان علیه السلام در نامه به فرزندش امام حسن علیه السلام فرمود:
فرزندم بین خود و مردم، خود را قاضی و میزان قرار بده وآنچه را برای خود می پسندی برای مردم بپسند وآنچه را برای خود نمی پسندی، برای مردم نیز نپسند.(1)
«والحمدللّه ربّ العالمین»
1. نهج البلاغه، نامه 31
ص:143