9. روابط عاطفی
از عواملی که نشاط و انگیزه را بالا می برد، ارتباط عاطفی است.
از امتیازات حقوق اسلام بر حقوق شرق و غرب آن است که حتّی قتل را سبب قطع محبّت و عاطفه نمی داند. قرآن در آیه قصاص می فرماید: قصاص حق شماست، سپس در ادامه می فرماید:(فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْ ءٌ
1. سوره نساء، آیه 142.
2. سوره توبه، آیه 48.
ص:137
فَاتِّبٰاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَدٰاءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسٰانٍ ذٰلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ)(1) قاتل برادر دینی تو است. پس می توانی از قصاص او درگذری و دیه دریافت کنی آن هم بر اساس احسان و معروف.
در کدام کتاب حقوقی دنیا در مادّه ای که سخن از قصاص قاتل است، کلمات «عفو، برادر، معروف و احسان» به چشم می خورد. این سیمای مکتب اسلام است.
در اسلام هر سخن و کاری که علائق اجتماعی را زیاد می کند، یا واجب شمرده شده یا مستحب. نظیر عیادت بیمار، سوغاتی سفر، تشکر از دیگران، سلام کردن، دست دادن، دید و بازدید، هدیه، قرض الحسنه، بدرقه، دعا کردن، و در مقابل، هر کاری که علاقه افراد به یکدیگر را محو یا کم می کند، حرام یا مکروه شمرده شده است، نظیر غیبت، سخن چینی، بخل، تکبّر و منّت گذاری.
روشن است که تحکیم علائق اجتماعی و روابط عاطفی، انگیزه و نشاط افراد را برای تلاش و خدمت افزون می کند.
10. استقبال مردمی
از اموری که انگیزه ها را بالا می برد، توجه و استقبال مردم است که از قدیم گفته اند: «مستمع، صاحب سخن را بر سر شوق آورد».
اگر مردم حضور و توجه نداشته باشند، حتی حضرت علی علیه السلام خانه نشین می شود. همان گونه که اگر نخ به دنبال سوزن نباشد، سوزن قدرت مانور در پارچه را ندارد.
1. سوره بقره، آیه 178.
ص:138
البتّه برای جلب نظر مردم انجام هر کاری درست نیست و باید از راههای مشروع و منطقی مردم را به صحنه آورد.
11. استفاده از چهره های محبوب و فرهیخته
از عوامل بالا رفتن انگیزه، استفاده از چهره های محبوب است. مثلاً هرچه سخنران جلسه مهم تر باشد، انگیزه برگزار کنندگان و شرکت کنندگان بیشتر می شود.
پیراهنی که امام رضا علیه السلام در باره اش فرمود: من هزار بار قرآن را در آن ختم کرده وهزار شب این پیراهن را پوشیده ام و نماز خوانده عبادت کرده ام. برای افرادی مثل دعبل که بیست سال به خاطر حمایت از اهل بیت آزار و اذیت دیده و سخت تحت تعقیب حکومت بنی عباس بوده، ارزش واهمیت ویژه ای دارد.
قرآن به پیامبرش می فرماید: از مردم زکات بگیر و برآنان درود بفرست. سپس می فرماید:(إِنَّ صَلاٰتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ)(1) و سلام و درود تو ای پیامبر، برای آنان آرام بخش است.
آیه نمی فرماید هر درودی آرام بخش است، درود تو که شخصیت محبوب و یگانه ای، آرام بخش است. در فرانسه بر سردر هر خانه ای که مدّتی یکی از فرهیختگان در آن سکونت داشته، تابلویی سنگی نصب شده که فلان شخصیت در فلان تاریخ برای مدتی در اینجا زندگی کرده است.
بعد از انقلاب که مسئول سوادآموزی شدم. حدود نیمی از مردم بی سواد بودند. خدمت بنیان گذار جمهوری اسلامی، امام خمینی قدس سره رسیدم و گفتم:
1. سوره توبه، آیه 103.
ص:139
کار معلّمین سوادآموزی سخت است، زیرا باید به روستاها هجرت کنند، در خانه ها را بزنند، افراد بزرگسال بی سواد را شناسایی و دعوت کنند و با حقوق کم و غیر رسمی این کار سخت را انجام دهند، لکن اگر شما که رهبر محبوب همه هستید، به این معلمین از طریق بنده که نماینده ی شما هستم سلام مخصوص برسانید، دست اندرکاران سوادآموزی با این سلام گرم شما، خوشحال و دلگرم و با انگیزه تر می شوند.
حضرت امام فرمود: سلام مخصوص مرا به این افراد برسانید.
و من در سفرها حامل این پیام سلام بودم و همین که سلام را ابلاغ می کردم، احساسات خوب معلّمین را به خاطر این تفقد و سلام شاهد بودم. آری گاهی یک ابلاغ سلام و تشکر از سوی افراد برجسته، تأثیر زیادی در بالابردن نشاط و انگیزه افراد دارد.