8. عشق و محبّت
از قوی ترین عوامل انگیزه بخش، محبّت است. زمانی که خانه های مردم از خشت و گل بود، به خاطر محبّت به خدا و اولیای خدا مساجد و کلیساها و حسینیه ها و مهدیه ها و حرم های اولیای خدا را با بهترین آجر و سنگ و چوب می ساختند. گلوله در درب بعضی از مساجد که چند قرن قبل ساخته شده فرونمی رود. ولی چارچوب درب بعضی از ادارات با یک مشت از جا کنده می شود، زیرا نجّار درب مسجد را براساس محبّت و عشق ساخته و مسئول خرید اداره براساس مأموریت و مناقصه و مزایده و اضافه کار و مانند آن.
انگیزه فداکاری والدین برای فرزند که قدیمی ترین، پایدارترین، جامع ترین و عمیق ترین علاقه هاست، محبّت به فرزند است.
علاقه والدین بخصوص مادر، علاقه ای است که فقیر و غنی، شهری و روستایی، باسواد و بی سواد نمی شناسد و زیبایی فرزند در آن تأثیر ندارد. حتی بعد از مرگ فرزند این علاقه در قلب آنان پابرجاست.
آری، به خاطر محبّت، کار بهتر، سریع تر، بادوام تر، ارزان تر انجام می گیرد. میزبان هرچه بیشتر به مهمان علاقه داشته باشد، غذای بهتری تهیه می کند. شاید رمز اینکه مزد رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مودّت اهل بیت قرار داده شده:(قُلْ لاٰ أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبیٰ)(1) و صدها حدیث درباره محبّت خداوند و پیامبر و اهل بیت او آمده، همین باشد. تا آنجا که می فرمایند: «وَ هَلِ الدِّینُ إِلاَّ الحُبّ وَ الْبُغْض»(2) آیا دین جز علاقه به خوبان و خوبی ها و نفرت از بدان و بدی هاست؟
1. سوره شوری، آیه 23.
2. بحارالانوار، ج 65، ص 63.
ص:136
اگر محبّت باشد: انسان زود خسته نشده و در برخورد با سختی ها قهر نمی کند و از کار خود دست برنمی دارد. آخرین توان خود را بکار می گیرد و از دیگران نیز کمک می گیرد.
علاقه او، دیگران را نیز علاقه مند و با نشاط می کند. در یک تحقیق علمی ثابت شده که وقتی افراد با اشتها و میل غذا بخورند، کسانی هم که به آنان نگاه می کنند به اشتها می آیند.
قرآن حتی از نماز بدون علاقه و با کسالت انتقاد می کند و به جای کلمه «أَقامُوا»، کلمه «قامُوا» را بکار می برد:(قٰامُوا کُسٰالیٰ)(1)
قرآن حتی از کمک به فقرا که براساس کراهت و بی نشاطی باشد انتقاد کرده است.(وَ هُمْ کٰارِهُونَ)(2)
وقتی که ما کسی را دوست داریم، سعی می کنیم در ظاهر و رفتار هم شباهت به وی پیدا کنیم. این عشق عامل بسیار مهمی در ایجاد انگیزه است. دانش آموزی که دوستدار معلمش باشد، سربازی که عاشق فرمانده وکارگری که مرید کارفرمایش باشد، انگیزه پیدا می کند در گفتار و کردار تشبّه به وی پیدا کند.
9. روابط عاطفی
از عواملی که نشاط و انگیزه را بالا می برد، ارتباط عاطفی است.
از امتیازات حقوق اسلام بر حقوق شرق و غرب آن است که حتّی قتل را سبب قطع محبّت و عاطفه نمی داند. قرآن در آیه قصاص می فرماید: قصاص حق شماست، سپس در ادامه می فرماید:(فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْ ءٌ
1. سوره نساء، آیه 142.
2. سوره توبه، آیه 48.
ص:137
فَاتِّبٰاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَدٰاءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسٰانٍ ذٰلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ)(1) قاتل برادر دینی تو است. پس می توانی از قصاص او درگذری و دیه دریافت کنی آن هم بر اساس احسان و معروف.
در کدام کتاب حقوقی دنیا در مادّه ای که سخن از قصاص قاتل است، کلمات «عفو، برادر، معروف و احسان» به چشم می خورد. این سیمای مکتب اسلام است.
در اسلام هر سخن و کاری که علائق اجتماعی را زیاد می کند، یا واجب شمرده شده یا مستحب. نظیر عیادت بیمار، سوغاتی سفر، تشکر از دیگران، سلام کردن، دست دادن، دید و بازدید، هدیه، قرض الحسنه، بدرقه، دعا کردن، و در مقابل، هر کاری که علاقه افراد به یکدیگر را محو یا کم می کند، حرام یا مکروه شمرده شده است، نظیر غیبت، سخن چینی، بخل، تکبّر و منّت گذاری.
روشن است که تحکیم علائق اجتماعی و روابط عاطفی، انگیزه و نشاط افراد را برای تلاش و خدمت افزون می کند.
10. استقبال مردمی
از اموری که انگیزه ها را بالا می برد، توجه و استقبال مردم است که از قدیم گفته اند: «مستمع، صاحب سخن را بر سر شوق آورد».
اگر مردم حضور و توجه نداشته باشند، حتی حضرت علی علیه السلام خانه نشین می شود. همان گونه که اگر نخ به دنبال سوزن نباشد، سوزن قدرت مانور در پارچه را ندارد.
1. سوره بقره، آیه 178.
ص:138
البتّه برای جلب نظر مردم انجام هر کاری درست نیست و باید از راههای مشروع و منطقی مردم را به صحنه آورد.