5. هنر
اگر در کارها به هنر توجه شود و هنرمندانه اجرا شود، انگیزه و نشاط بیشتر می شود. اگر اذان مؤذّن، قرائت امام جماعت، ساختمان و فضای مسجد، هنرمندانه باشد، جاذبه مردم به مسجد بیشتر می شود.
ص:131
خطّ زیبا و متون و اشعار زیبا، در جذب افراد بسیار مؤثر است. حتّی درب و دیوار حیاط مدرسه می تواند هنری و الهام بخش باشد. به هر حال هنر در ساختمان، نوشته، سخن، خط و فیلم، ایجاد انگیزه می کند.
با فیلم و نمایش می توان انگیزه ها را بالا برد، به جای حرف با عمل هنرمندانه بیشتر می توان مردم را به کار خیر دعوت کرد. پیرمردی وضویش غلط بود، امام حسن و امام حسین علیهما السلام که خردسال بودند، وقتی دیدند وضوی پیرمرد غلط است، تصمیم گرفتند او را آگاه کنند. با خود گفتند اگر مستقیم به او بگویند، ممکن است ناراحت شود، لذا دست به حرکت نمایشی زدند و نزد پیرمرد رفته و گفتند: ما وضو می گیریم، تو ببین وضوی کدام یک از ما صحیح است.
پیرمرد پس از مشاهده وضوی آنها متوجه خطای خود شد و گفت: وضوی شما درست است، وضوی من غلط است.
استفاده از وسایل کمک آموزشی نیز نوعی هنر است، چنانکه حضرت علی علیه السلام برای یادآوری آتش قیامت از آهن داغ شده استفاده کرد و هنگامی که عقیل برادر نابینای حضرت امیر، از آن حضرت درخواست کرد که یا علی، تو رئیس حکومت هستی، من هم برادر تو هستم، وضع مالی من خوب نیست، یک چیزی بیشتر به ما بده!
حضرت برای یادآوری آتش جهنم، آهن داغ شده ای را به او نزدیک کرد و او را متذکر درخواست اشتباهش نمود. یعنی به جای گفتار، هنرمندانه از ابزار کمک آموزشی استفاده کرد.
رسول خدا صلی الله علیه و آله به یارانش که در حال کندن خندق و یا ساختن مسجدی بودند، سفارش کرد هنگام کار، سرود موزون و خوش معنایی را به صورت دسته جمعی بخوانند. بدون شک این کار در انگیزه و نشاط افراد تأثیر دارد.
ص:132
6. استفاده از ادبیات
اصولاً ادیبانه و خوب سخن گفتن، هم در خود ما و هم در طرف مقابل احساس خوشایندی پدید می آورد.
یکی از ابعاد اعجاز قرآن ادبیات وفصاحت وبلاغت این کتاب آسمانی است، حتی مخالفان این کتاب نمی توانستند شوق وشعف خود را از زیبایی شگفت آور ادبی این کتاب پنهان کنند.
سخن نیکو وقتی در قالب ادیبانه ارائه شود، جاذبه را دوچندان می کند. گاهی انتقادی که به جای صراحت، با زبان اشاره و تمثیل مطرح شود، توفیق اصلاح بیشتری به همراه خواهد داشت.
استفاده از ادبیات در گفتار و نوشتار، اثری روح افزا داشته و انگیزه و نشاط افراد را افزون می کند.
7. تأمین نیازهای طبیعی
تأمین نیازهای طبیعی و غریزی، انگیزه را تقویت می کند. چه بسا کسانی که با ازدواج وتشکیل خانواده، نشاط وانگیزه مضاعفی برای کار کردن پیدا می کنند. وقتی کارمند و شاگردی که جوان پاک و باکمالی است مدیرعامل و یا صاحب مغازه و استادکارش، مقدّمات ازدواجش را فراهم می کند، عشق او را به کار و تلاش دوچندان می کند.
قرآن قصه شیرینی نقل می کند؛ حضرت موسی علیه السلام وقتی تحت تعقیب مأموران فرعون قرار گرفت و به سمت مَدیَن فرار کرد، هنگام ورود به شهر، به چاه آبی رسید که چوپانان برای گوسفندان خود آب برمی داشتند و دو دختر هم کناری ایستاده بودند و مراقب گوسفندان خود بودند. وقتی حضرت علّت را از آنان پرسید، گفتند: پدر پیری داریم که توان کار کردن ندارد و ما
ص:133
کار می کنیم، ولی برای آنکه با مردان اختلاط پیدا نشود، باید صبر کنیم تا آنان ابتدا به گوسفندانشان آب بدهند و بروند، آنگاه ما گوسفندانمان را سیراب کنیم.
موسای جوانمرد جلو آمد و گله آنان را آب داد و آنگاه غریبانه به گوشه ای رفته و دست به دعا برداشت و از خدا استمداد نمود.
این خدمت خصوصیاتی داشت، از جمله:
1. خدمت در حال فرار از رژیم فرعون.
2. خدمت در شهر غریب.
3. خدمت بدون منّت.
4. خدمت به افراد ناشناس.
5. خدمت بدون مزد و تقاضا.
6. خدمت بدون مأموریت و ابلاغ.
7. خدمت در حال نیاز و گرسنگی.
8. خدمت بدون توقّع پاداش.
9. خدمت بدون آنکه از قبل وام دار باشد.
10. خدمت بدون تبلیغات و سر و صدا.
11. خدمت در آفتاب و هوای بسیار گرم (چون بعد از آب دادن به گوسفندان در سایه ای پناه گرفت).
12. خدمت یک نفره و بدون کمک.
13. خدمت با تکیه بر توانمندی های خود.
دختران که زودتر از هر روز به خانه برگشتند، ماجرا را برای پدر تعریف کردند. حضرت شعیب علیه السلام دخترانش را به دنبال موسی فرستاد تا او را به
ص:134
نزدش آورده و ضمن تشکر مزدی به او بدهد.
وقتی موسی به نزد حضرت شعیب رسید و ماجرای فرار و غربت خود را بیان داشت، حضرت شعیب به او پیشنهاد ازدواج با دخترش را داد، در قبال آنکه هشت سال یا ده سال چوپانی کند.
و بدین سان حضرت شعیب با این پیشنهاد مشکل بی خانمانی، ازدواج واشتغال موسی را حل کرد.
در جامعه ما نیز جوانان مؤمن و خوبی داریم که با وجود تخصص و غیرت کاری در آنان، امّا شغل و خانه ای نداشته و ناامید شده و از جامعه بریده اند، اگر کسی آنان را یاری کند، انگیزه و تلاش آنها چند برابر می شود.
اگر ماشین های سالم با هم مسابقه گذاشتند، هنری نکرده اند؛ هنر این است که ماشین سالم، ماشینی را که در جاده مانده است، بکسل کند.
نیازهای طبیعی انسان وقتی از طرق سالم تأمین نشود، اضطراب و رنج های درونی و انواع بیماری ها را در پی خواهد داشت.
بسیاری از افراد که انگیزه ی لازم برای انجام کاری را ندارند، به تعبیر دانشمندی، دارای پارازیت های روانی هستند. این پارازیت ها اراده را سست می کند، وحدت شخصیت را برهم می زند و چندگانگی و تعدّد شخصیت ایجاد می کند. از این رو لازم است مربّیان به ویژه پدر و مادر این مسئله را جدّی بگیرند. مسئولین جامعه هم موظف هستند شرایط تسهیل و رفع این نیازها را فراهم کنند. مردم خیرخواه نیز هزینه کردن و سرمایه گذاری در این راه را از هر کار خیری در پیشگاه الهی مفیدتر بدانند.
ازدواج به موقع، از جوان بدون انگیزه، بیکار، پر خواب و تنبل، جوانی باانگیزه و مفید به حال جامعه خواهد ساخت.
ص:135