19. تکیه به توانمندی های خود
بسیارند افرادی که با انگیزه وارد کاری می شوند، ولی به تدریج انگیزه آنان کم می شود و این به خاطر آن است که روز اول در محاسبات خود به جای تکیه بر توان خود روی کمک دیگران حساب باز کرده بودند و همین که دیگران آنان را رها می کنند انگیزه خود را از دست می دهند. لذا لازم است برنامه ریزی کارها بر اساس توانایی خود باشد و کمک دیگران تکمیل کننده باشد، تا اگر کمکی نکردند، انسان فلج و وامانده نشود. به گونه ای باشیم که اگر کمک شدیم کار بهتر پیش رود، ولی اگر کمک نشدیم ورشکسته و بی انگیزه نشویم.
20. تقدیر و تشکر منصفانه
گرچه تقدیر و تشکر انگیزه بخش است، امّا اگر مقدار آن کم و زیاد شده و شرایط تقدیر و تشکر مراعات نشود، به جای ایجاد انگیزه، افراد را حساس و ناراحت می کند، چنانکه خداوند نسبت به افرادی می فرماید:(لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ)(1) ،(لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ)(2) ،(لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ)(3) شاید آنان اهل رشد و هدایت و تقوی باشند. امّا نسبت به افراد دیگری به جای کلمه لعّل و شاید می فرماید:(أُولٰئِکَ هُمُ الرّٰاشِدُونَ)(4) ،(هُمُ الْمُتَّقُونَ)(5) ،(هُمُ الْمُهْتَدُونَ)(6) ، آنان قطعاً به درجه رشد و هدایت و تقوی رسیده اند.
بنابراین در تقدیر و تشکر باید اصولی را در نظر گرفت از جمله:
1. منصفانه باشد. امام علی علیه السلام می فرماید: تشکر بیش از حدّ، تملّق و کمتر
1. سوره بقره، آیه 186.
2. سوره انبیاء، آیه 31.
3. سوره بقره، آیه 187.
4. سوره حجرات، آیه 7.
5. سوره بقره، آیه 177.
6. سوره بقره، آیه 157.
ص:123
از حدّ، حسادت و عجز و تشکر به اندازه، انصاف است.(1)
2. از همه زحمت کشان باشد. گاهی گروهی تلاش می کنند، ولی از بعضی قدردانی می شود که این نوع تشکر به جای دلگرمی، سبب دلسردی افرادی می شود.
3. علنی باشد. تا هم نشانه تواضع و انصاف تشکر کننده باشد و هم سبب نشاط مورد تشکر و هم انگیزه ای برای بینندگان باشد.
4. جامع و کامل باشد. هم کتبی، هم شفاهی، هم مادّی و هم معنوی، هم رسمی و هم غیر رسمی.
5. از کار واقعی باشد. تشکر اگر از کار نمایشی و آماری و خودنمایی ها و خود اظهاری ها باشد، مردم را به نفاق و تظاهر سوق می دهد.
6. غرورآفرین نباشد. باید به گونه ای باشد که سبب غرور و رکود شخص مورد تشکر نشود و به او اعلام شود که راه رسیدن به مراحل بالاتر برای شما باز است.
7. از صمیم قلب باشد، نه منافقانه.
8. مفید و ماندگار باشد. بهتر است تشکر به گونه ای باشد که آثارش ماندگار و پر بهره باشد، نه با چیزهایی که زود از بین می رود و کم فایده است. مثلاً اگر خواستیم از ورزشکارانی که در دنیا مدال گرفته اند تشکر کنیم، سهمی از یک کارخانه تولید لباس ورزشی را به نام آنان کنیم تا ماندگار باشد، یا در آن کارخانه چند نفری از دوستان ورزشکار اشتغال یابند تا سود همیشگی برای او و برای روز سالمندی او قرار داده شود و تولید لباس ورزشی بیشتر و قهراً ارزان تر شود.
1. نهج البلاغه، حکمت ها.
ص:124
جایزه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای برندگان مسابقات، درخت خرما یا شتر حامله بوده که هر دو وسیله تولید هستند، ولی جوایز امروز مصرفی و دکوری و بی ثمر و لحظه ای و زود گذرند.
21. ارتباط با افراد انگیزه دار
اگر اطرافیان و دوستان و همکاران ما، افراد با نشاط، پر تلاش، بلند همّت و با انگیزه باشند، انسان را باانگیزه می کنند. حضرت علی علیه السلام نام یاران مخلص و فداکارش را با ناله و آه می برد تا شاید مخاطبین با یاد آن فداکاری ها، انگیزه پیدا کنند.
بخشی از آیات قرآن، تجلیل یا انتقاد از افراد است تا ما با تلاوت و تدبّر در آنها، راه خود را پیدا کنیم.
در روایات می خوانیم که با افراد ترسو مشورت نکنید، زیرا در شما ترس ایجاد می کنند. با افراد بخیل دوست مباش که عامل ایجاد بخل در تو می شوند.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: با کسانی معاشرت کنید که دیدار آنان شما را به یاد خدا بیندازد وسخن آنان در رفتار شما تأثیرگذارد و رفتار آنان شما را مشتاق آخرت کند.(1)
امام صادق علیه السلام فرمود: معاشرت نکنید مگر با عالمی که شما را از پنج چیز به سوی پنج چیز ببرد: از شک به یقین، از کبر به تواضع، از ریا به اخلاص، از رغبت به خداترسی و از فریب به خیرخواهی.(2)
1. وسائل الشیعه، ج 12، ص 23.
2. مصباح الشریعه، ص 20.
ص:125