17. تمرین و عادت
برخی اعتقاد دارند که عادت، امری مذموم و ناپسند است. در حالی که عادت ها دو گونه اند: عادت مثبت و عادت منفی. عادت به کارهای خوب، پسندیده و مورد تأیید است و نقش عمده ای در ایجاد و تقویت انگیزه داشته و اراده و گرایش انسان را به کار جدّی تر می کند. چنانکه راننده ای که با ماشین و جاده عادت کرده، انگیزه بیشتری برای رانندگی داشته و برای او آسان تر است.
1. سوره انفال، آیه 66.
ص:121
گاهی تمرین و ممارست و عادت، انگیزه کار را بالا می برد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: زبانتان را به استغفار عادت دهید.(1)
18. حرکت تدریجی
یکی از اموری که انگیزه و نشاط کار را بالا می برد، آن است که کار به طور منطقی و تدریجی پیش رود. چنانکه حکم تحریم شراب و قمار به تدریج و در چند مرحله نازل شد؛ ابتدا آن را کاری دارای منافع مادّی معرفی کرد که گناهش از سودش بیشتر است،(2) پس از چندی از نزدیک شدن به نماز در حال مستی منع شد،(3) سرانجام آیه 90 سوره مائده شراب و قمار را عملی شیطانی و ممنوع دانست.
بعضی در مرحله اول از آن دوری کردند، عدّه ای پس از نزول آیه دوم و جمعی بعد از آیه سوم.
این ماجرا نشان می دهد که انسان ها متفاوتند، شاید بتوان آنها را به میوه ها تشبیه کرد: بعضی مانند توت خیلی زود رسیده و به سادگی چیده می شوند، بعض مانند انارند که کمی دیرتر رسیده و چیدنشان کمی زحمت دارد و بعضی مانند گردو دیرتر می رسند و چیدنشان بسیار سخت است. ولی در هرحال همه میوه و مفید هستند.
فایده برنامه های تدریجی این است که همه را وارد مجموعه می کند وبه همه بهره می رساند.
1. بحارالانوار، ج 90، ص 283.
2. سوره بقره، آیه 219.
3. سوره نساءآیه 43.
ص:122
19. تکیه به توانمندی های خود
بسیارند افرادی که با انگیزه وارد کاری می شوند، ولی به تدریج انگیزه آنان کم می شود و این به خاطر آن است که روز اول در محاسبات خود به جای تکیه بر توان خود روی کمک دیگران حساب باز کرده بودند و همین که دیگران آنان را رها می کنند انگیزه خود را از دست می دهند. لذا لازم است برنامه ریزی کارها بر اساس توانایی خود باشد و کمک دیگران تکمیل کننده باشد، تا اگر کمکی نکردند، انسان فلج و وامانده نشود. به گونه ای باشیم که اگر کمک شدیم کار بهتر پیش رود، ولی اگر کمک نشدیم ورشکسته و بی انگیزه نشویم.