16. مراعات افراد ضعیف
قرآن می فرماید:(الْآنَ خَفَّفَ اللّٰهُ عَنْکُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً)(1) خداوند چون ضعف شما را دید، به شما تخفیف داد.
با افراد ضعیف باید با مدارا و تخفیف برخورد کرد.
مرحوم پدرم در جلسه قرائت قرآن، به افراد بی سواد می گفت: همان سوره قل هو اللّه را که حفظ هستید بخوانید تا آنها هم انگیزه پیدا کنند در جلسه شرکت کنند.
اگر می خواهیم مسجد بسازیم، نگوییم هر کسی باید حداقل فلان مقدار پول بدهد، بلکه کاری کنیم آن کس که توان مالی کمی هم دارد، انگیزه پیدا کند به اندازه توانایی خود مشارکت کند.
اسلام عزیز می گوید: برای اقامه نماز اگر می توانی بایست، نمی توانی بنشین و گرنه خوابیده نماز بخوان.
نمازشب که یازده رکعت است، می توانی تنها به خواندن سوره حمد اکتفا کنی یا نشسته بخوانی و اگر حال نداری، دو رکعت بخوان و بخواب.
17. تمرین و عادت
برخی اعتقاد دارند که عادت، امری مذموم و ناپسند است. در حالی که عادت ها دو گونه اند: عادت مثبت و عادت منفی. عادت به کارهای خوب، پسندیده و مورد تأیید است و نقش عمده ای در ایجاد و تقویت انگیزه داشته و اراده و گرایش انسان را به کار جدّی تر می کند. چنانکه راننده ای که با ماشین و جاده عادت کرده، انگیزه بیشتری برای رانندگی داشته و برای او آسان تر است.
1. سوره انفال، آیه 66.
ص:121
گاهی تمرین و ممارست و عادت، انگیزه کار را بالا می برد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: زبانتان را به استغفار عادت دهید.(1)
18. حرکت تدریجی
یکی از اموری که انگیزه و نشاط کار را بالا می برد، آن است که کار به طور منطقی و تدریجی پیش رود. چنانکه حکم تحریم شراب و قمار به تدریج و در چند مرحله نازل شد؛ ابتدا آن را کاری دارای منافع مادّی معرفی کرد که گناهش از سودش بیشتر است،(2) پس از چندی از نزدیک شدن به نماز در حال مستی منع شد،(3) سرانجام آیه 90 سوره مائده شراب و قمار را عملی شیطانی و ممنوع دانست.
بعضی در مرحله اول از آن دوری کردند، عدّه ای پس از نزول آیه دوم و جمعی بعد از آیه سوم.
این ماجرا نشان می دهد که انسان ها متفاوتند، شاید بتوان آنها را به میوه ها تشبیه کرد: بعضی مانند توت خیلی زود رسیده و به سادگی چیده می شوند، بعض مانند انارند که کمی دیرتر رسیده و چیدنشان کمی زحمت دارد و بعضی مانند گردو دیرتر می رسند و چیدنشان بسیار سخت است. ولی در هرحال همه میوه و مفید هستند.
فایده برنامه های تدریجی این است که همه را وارد مجموعه می کند وبه همه بهره می رساند.
1. بحارالانوار، ج 90، ص 283.
2. سوره بقره، آیه 219.
3. سوره نساءآیه 43.
ص:122