8. آراستگی و زیبایی
از عواملی که موجب انگیزه و نشاط است، آراستگی و زیبایی ظاهری است. انسان ها از دیدن مناظر زیبا، پوشیدن لباس زیبا، ظاهر آراسته، خانه تمیز و مرتب لذت می برند.
اسلام از ما خواسته است که محل عبادت و مساجد را پاکیزه و زیبا نگاه داریم. چرا مردم و حتی بچه ها دوست دارند در مراسم جشن و عروسی شرکت کنند، برای اینکه همه در آنجا تمیز و مرتب و آراسته هستند، لذا قرآن سفارش کرده مسجد و اهل مسجد آراسته و زیبا باشند.(خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ)(4)
همان گونه که نگاه به آب و سبزه نشاط آور است، نگاه به ظاهری زیبا و مرتب و آراسته هم نشاط می آورد.
از امیرمؤمنان نقل شده که در خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله بودیم
1. کافی، ج 2، ص 23.
2. مستدرک الوسائل، ج 8، ص 223.
3. مستدرک الوسائل، ج 8، ص 223.
4. سوره اعراف، آیه 31.
ص:111
انگشتری نقره بانگین عقیق به دست داشت وبا ما نماز خواندند، نماز که تمام شد حضرت انگشترشان را به من دادند و فرمودند: علی جان، انگشتر را به دست راستت کن وبا آن نماز بخوان که به اندازه هفتاد نماز پاداش دارد. انگشتر تسبیح و استغفار می کند و ثوابش برای صاحبش است.(1)
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرکس با گذاردن عمّامه بر سر دو رکعت نماز بخواند، خداوند فرشتگانی را به سوی او می فرستد تا برایش حسنات بنویسند وگناهان او را پاک کنند و درجات او را بالا ببرند.(2)
در سیره پیامبر اکرم می خوانیم که آن حضرت دو لباس مخصوص نماز داشتند و آنها را فقط به هنگام نماز می پوشیدند.(3)
مستحب است که نمازگزار خوش بو باشد و لباس پاکیزه و قیمتی بپوشد.(4)
در حدیث آمده است که زن وقتی به نماز می ایستد خود را با وسایل زینتی اش از قبیل طلا و نقره زینت کند و مردی که به مسجد می رود معطر باشد و لباس های نو بپوشد.
اگر محیطهای عبادی و معنوی با زیبایی ظاهری مزیّن شود، باعث ایجاد رغبت و شوق بیشتر در انسان ها می شود.
چندی قبل از شهردار پرسیدند که فایده این همه کارهای روبنایی که در شهرها انجام می شود، فایده اش چیست؟ وی گفت: از نظر شهرداری این کارها روبنایی تلقی نمی شود. تصوّر کنید مردی از خانه اش بیرون بیاید و پشت درب سطل زباله ای مشاهده کند که گربه ها آن را برگردانده و بوی تعفن از آن به مشام می رسد. جوی آب را لجن فراگرفته باشد، دیوارهای
1. عیون أخبارالرضا، ج 2، ص 132.
2. جامع الاخبار، ص 77.
3. کنزالفوائد، ج 2، ص 185.
4. توضیح المسائل امام، مسئله 912.
ص:112
شهر زشت و کثیف باشد. این مناظر در روح و نشاط شهروند اثر منفی دارد. امّا اگر با مناظر زیبا رو به رو شود، جوی های تمیز، دیوارهای زیبا، میادین پر گل و خیابان های تمیز را مشاهده کند، قطعاً در کارآیی و ایجاد انگیزه او سهم به سزایی دارد.
در کتب حدیث بابی وجود دارد به نام «باب الزیّ و التجمّل» که در آن روایاتی آمده است که انسان باید به لباس و سر و بدن و نظافت ظاهری خود توجه کند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله همواره مسواکش را در کنار خود داشت. هزینه عطر حضرت از هزینه های دیگرش بیشتر بود.
لباس خود را در تابستان در دیگ آب می جوشاند. از مرغ بیرون استفاده نمی کرد تا مبادا این مرغ غذای آلوده خورده باشد. عمامه ی خود با نگاه به آئینه و اگر آئینه نبود با نگاه به آب تنظیم می کرد. روزی که عطر نداشت روسری همسرش را که معطر بود با کمی آب نم دار کرد و آن را به سر و صورت خود کشید.
به زنان و مردان سفارش می کرد که خود برای همسرانشان آراسته کنند. روزی در حال نماز نگاهش به دیوار مقابل افتاد که با آب دهان کثیف شده بود، آن حضرت قرائت نماز را قطع و بدون اینکه روی از قبله برگرداند گامی جلو گذاشت و با شاخه خرما که در دسترس بود جای آب دهان را محو و دوباره گام به عقب گذارد و قرائت نماز را ادامه داد.(1)
آری، زیبایی و آراستگی لباس و مدرسه و محل کار، در نشاط خود و اطرافیان انسان و همچنین نشاط در کار و تلاش مؤثر است.
1. من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 277.
ص:113
9. توجّه به سود و درآمد
کسب سود و درآمد از عوامل مهم ایجاد انگیزه است. بزرگان گفته اند: سرچشمه تمام کارهای انسان، جلب منفعت ودفع ضرر است. وقتی انسان سودی را در کاری ببیند، به انجام دادن آن اشتیاق پیدا می کند. خداوند صدها بار در قرآن کریم با وعده اجر ومزد وپاداش، به بندگانش انگیزه عمل داده است وبرای کسانی که تلاش و کار بیشتر وبهتری ارائه دهند، پاداش دو برابر؛ ده برابر؛ صد برابر؛ هفتصد برابر و بیشتر نیز اعلام فرموده است.
امام علی علیه السلام در نامه به استاندارش می فرماید: ارزاق کارمندان را فراوان قرار بده، «اسبغ علیهم الارزاق»(1) (چون اگر چشم و گوش آنها سیر باشد در صورت تخلف، می توانی با آنها برخورد کنی.)
پدری می گفت: به فرزندم پولی برای تهیه خوراکی مدرسه اش دادم، امّا او در مسیر راه فقیری را دیده و آن را به فقیر داده بود، هنگامی که از مدرسه برگشت و بیان کرد که آن پولش را به نیازمندی داده است، من ده برابر آن پول را به او دادم و گفتم: قرآن می فرماید:(مَنْ جٰاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثٰالِهٰا)(2) اگر کسی کار خوب انجام بدهد، پاداش ده برابر دارد.
یکی از علما می گفت: در حوزه علمیه قم در مدرسه فیضیّه نشسته بودم که شخصی آمد و از من پنج ریال کمک خواست. من هم به او دادم در حالی که به جز آن پولی نداشتم. مدتی نگذشته بود که شخصی نزد من آمد و پنج تومان به من هدیه کرد. از وقتی که آن پول را گرفتم چند دقیقه ای نگذشته بود که فردی پنج تومان قرض از من خواست. من آن پنج تومان را به او دادم و آن شب را گرسنه خوابیدم. صبح هنگامی که در حرم حضرت
1. مستدرک الوسائل، ج 13، ص 166.
2. سوره انعام، آیه 160.
ص:114
معصومه علیها السلام مشغول زیارت بودم، فردی پنجاه تومان به من عطا کرد. چیزی نگذشته بود فرد دیگری آمد و گفت: من یک گرفتاری پیدا کرده ام آیا می توانی پنجاه تومان قرض به من بدهی؟
به او اینگونه پاسخ دادم: دارم ولی از دادن آن معذورم، چون پنج ریالی اول را برای خدا دادم، پنج تومان شد. پنج تومان را هم برای خدا دادم که پنجاه تومان شد، امّا در این مورد دیگر قصد قربت ندارم، چون می دهم که پانصد تومانی بیاید.
10. احساس مؤثر و مفید بودن
از عوامل مهم در انگیزه و نشاط افراد، توانا دیدن خود در رفع نیازمندی های اجتماعی است. اگر افراد حس مفید بودن داشته و بدانند کاری که می کنند چه کمکی در رشد جامعه دارد، احساس رضایت و خرسندی خواهند کرد. اگر طبیب توجه داشته باشد که وقتی بیماری را مداوا می کند، در ثواب کارهای او شریک است، انگیزه او در درمان افزایش می یابد.
متذکّر شدن اهمیت مشاغل در رفع نیازهای اجتماعی، به صاحبان مشاغل غروری مقدس عطا می کند. اگر هر فردی با هر شغلی که دارد؛ نانوا با پختن نان، نجار با درست کردن درب و پنجره، معمار با ساختن خانه، رفتگر با تمیز کردن کوچه و خیابان، خود را در جامعه مؤثر بداند، و باور کند که اگر کار او نبود یک بخش از نیازها زمین می ماند، نه تنها دست از تلاش برنمی دارد، بلکه انگیزه و نشاطش چند برابر می شود. آنگاه که از کار روزانه خود نیز فارغ می شود، خدای را شکر می کند که توانسته باری را از دوش جامعه ی اسلامی بردارد.
تذکّر این نکته می تواند تنبّهی به صاحبان مشاغل کاذب نیز باشد. مثلاً به
ص:115
یک سیگار فروش تفهیم می شود که فروش سیگار نه تنها هیچ نوع خدمتی به جامعه نیست، بلکه جامعه را آلوده و مسموم می کند.