6. امر به معروف
امر به خوبی ها، سبب دلگرمی و تقویت انگیزه در نیکوکاران است.
اگر در جامعه مردم یکدیگر را به خوبی ها سفارش کنند،(وَ تَوٰاصَوْا بِالْحَقِّ» و از آن خسته نشده و پایداری کنند،(وَ تَوٰاصَوْا بِالصَّبْرِ)(2) و یکدیگر را به رحم و مهربانی سفارش کنند،(وَ تَوٰاصَوْا بِالْمَرْحَمَهِ)(3) این توصیه های پی درپی و از افراد گوناگون، انگیزه ی کار نیک را بالا می برد.
چنانکه برای تشویق و دلگرمی به ادای واجبی همچون زکات، قرآن به پیامبرش دستور می دهد که هنگام گرفتن زکات از مردم، بر آنان درود بفرست، سپس می فرماید: درود تو برای مردم آرام بخش است.(4)
7. تفریح و ورزش
تفریح و اوقات فراغت در زندگی، موجب نشاط و سبب حفظ انگیزه انسان است. خداوند در تکوین و تشریع به ضرورت تفریح مهر تأیید زده است،
1. کافی، ج 5، ص 257.
2. سوره عصر، آیه 3.
3. سوره بلد، آیه 17.
4. سوره توبه، آیه 103.
ص:109
البتّه ورزش و بازی و تفریحات آرامبخش و سالم که نتیجه اش نشاط باشد، نه بعضی از تفریح هایی که همراه با هیجان و استرس و عصبانیت و ناسزا و کینه و رقابت های منفی و ضرر به جسم یا مال یا هدر دادن امکانات یا همراه با گناه و عوارض دیگر باشد.
کسانی که لابلای کارشان استراحت و تفریح می کنند، کار را با نشاط بیشتری انجام می دهند و کسانی که همواره مشغول کار هستند، نشاط کمتری داشته و کیفیت کار آنان کاسته می شود.
امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود: هرعضوی از بدن استراحتی لازم دارد، «لکلّ عضو من البدن استراحه»(1)
در حدیث زیبایی امام کاظم علیه السلام فرمود: سعی کنید که اوقات شبانه روز خود را به چهار بخش تقسیم کنید: ساعتی برای عبادت و راز و نیاز با خدا، ساعتی برای امر معاش وکسب درآمد، ساعتی برای ارتباط و رفت وآمد با افراد مطمئن و ساعتی برای تفریحات سالم و لذّت های حلال. پس از آن امام فرمود: و با این قسمت آخر است که برای انجام سه قسمت اول نشاط پیدا می کنید.(2)
شاید بتوان گفت از دلائلی که اسلام عزیز برسفر ومسافرت تاکید و سفارش زیاد کرده برای ایجاد نشاط در کار وانگیزه بیشتر است.
در سیره امامان معصوم گردش وتفریح به باغستان ها و مراکز سرسبز طبیعت به چشم می خورد. صفوان می گوید: امام صادق علیه السلام را در باغ برادرش عبداللّه دیدم، از آن حضرت علت حضورش را پرسیدم، امام
1. غررالحکم.
2. مستدرک الوسائل، ج 13، ص 50.
ص:110
فرمود:
«طلب النزهه»(1) برای گردش وتفریح به اینجا آمده ام.
البتّه شوخی و تفریح باید مناسب با کرامت انسانی وبه دور از گناه و معصیت باشد. امام علی علیه السلام فرمود: وای بر کسی که برای خنداندن جمعی، فردی را مسخره کند.(2)
و امام کاظم علیه السلام فرمود: برای خودتان از آنچه که میل دارید بهره ای قرار دهید، ولی با سه شرط: اول اینکه حلال باشد، دوم آنکه با کرامت ومروت انسان سازگار باشد و سوم اینکه اسراف وزیاده روی نشود. در پایان فرمود: با این بهره و نشاطی که به دست می آورید به انجام امور دینی بپردازید.(3)
8. آراستگی و زیبایی
از عواملی که موجب انگیزه و نشاط است، آراستگی و زیبایی ظاهری است. انسان ها از دیدن مناظر زیبا، پوشیدن لباس زیبا، ظاهر آراسته، خانه تمیز و مرتب لذت می برند.
اسلام از ما خواسته است که محل عبادت و مساجد را پاکیزه و زیبا نگاه داریم. چرا مردم و حتی بچه ها دوست دارند در مراسم جشن و عروسی شرکت کنند، برای اینکه همه در آنجا تمیز و مرتب و آراسته هستند، لذا قرآن سفارش کرده مسجد و اهل مسجد آراسته و زیبا باشند.(خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ)(4)
همان گونه که نگاه به آب و سبزه نشاط آور است، نگاه به ظاهری زیبا و مرتب و آراسته هم نشاط می آورد.
از امیرمؤمنان نقل شده که در خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله بودیم
1. کافی، ج 2، ص 23.
2. مستدرک الوسائل، ج 8، ص 223.
3. مستدرک الوسائل، ج 8، ص 223.
4. سوره اعراف، آیه 31.
ص:111
انگشتری نقره بانگین عقیق به دست داشت وبا ما نماز خواندند، نماز که تمام شد حضرت انگشترشان را به من دادند و فرمودند: علی جان، انگشتر را به دست راستت کن وبا آن نماز بخوان که به اندازه هفتاد نماز پاداش دارد. انگشتر تسبیح و استغفار می کند و ثوابش برای صاحبش است.(1)
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرکس با گذاردن عمّامه بر سر دو رکعت نماز بخواند، خداوند فرشتگانی را به سوی او می فرستد تا برایش حسنات بنویسند وگناهان او را پاک کنند و درجات او را بالا ببرند.(2)
در سیره پیامبر اکرم می خوانیم که آن حضرت دو لباس مخصوص نماز داشتند و آنها را فقط به هنگام نماز می پوشیدند.(3)
مستحب است که نمازگزار خوش بو باشد و لباس پاکیزه و قیمتی بپوشد.(4)
در حدیث آمده است که زن وقتی به نماز می ایستد خود را با وسایل زینتی اش از قبیل طلا و نقره زینت کند و مردی که به مسجد می رود معطر باشد و لباس های نو بپوشد.
اگر محیطهای عبادی و معنوی با زیبایی ظاهری مزیّن شود، باعث ایجاد رغبت و شوق بیشتر در انسان ها می شود.
چندی قبل از شهردار پرسیدند که فایده این همه کارهای روبنایی که در شهرها انجام می شود، فایده اش چیست؟ وی گفت: از نظر شهرداری این کارها روبنایی تلقی نمی شود. تصوّر کنید مردی از خانه اش بیرون بیاید و پشت درب سطل زباله ای مشاهده کند که گربه ها آن را برگردانده و بوی تعفن از آن به مشام می رسد. جوی آب را لجن فراگرفته باشد، دیوارهای
1. عیون أخبارالرضا، ج 2، ص 132.
2. جامع الاخبار، ص 77.
3. کنزالفوائد، ج 2، ص 185.
4. توضیح المسائل امام، مسئله 912.
ص:112
شهر زشت و کثیف باشد. این مناظر در روح و نشاط شهروند اثر منفی دارد. امّا اگر با مناظر زیبا رو به رو شود، جوی های تمیز، دیوارهای زیبا، میادین پر گل و خیابان های تمیز را مشاهده کند، قطعاً در کارآیی و ایجاد انگیزه او سهم به سزایی دارد.
در کتب حدیث بابی وجود دارد به نام «باب الزیّ و التجمّل» که در آن روایاتی آمده است که انسان باید به لباس و سر و بدن و نظافت ظاهری خود توجه کند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله همواره مسواکش را در کنار خود داشت. هزینه عطر حضرت از هزینه های دیگرش بیشتر بود.
لباس خود را در تابستان در دیگ آب می جوشاند. از مرغ بیرون استفاده نمی کرد تا مبادا این مرغ غذای آلوده خورده باشد. عمامه ی خود با نگاه به آئینه و اگر آئینه نبود با نگاه به آب تنظیم می کرد. روزی که عطر نداشت روسری همسرش را که معطر بود با کمی آب نم دار کرد و آن را به سر و صورت خود کشید.
به زنان و مردان سفارش می کرد که خود برای همسرانشان آراسته کنند. روزی در حال نماز نگاهش به دیوار مقابل افتاد که با آب دهان کثیف شده بود، آن حضرت قرائت نماز را قطع و بدون اینکه روی از قبله برگرداند گامی جلو گذاشت و با شاخه خرما که در دسترس بود جای آب دهان را محو و دوباره گام به عقب گذارد و قرائت نماز را ادامه داد.(1)
آری، زیبایی و آراستگی لباس و مدرسه و محل کار، در نشاط خود و اطرافیان انسان و همچنین نشاط در کار و تلاش مؤثر است.
1. من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 277.
ص:113