3. تحسین (تشویق کلامی)
تحسین یعنی نیکو شمردن کار، در تقویت انگیزه نقش داشته و احساس بزرگی وشخصیت به مخاطب می دهد و می کوشد پس از تحسین، کار خوب را تکرار کند.
تحسین شخصیت سرکوب شده را احیا می کند وانسان را برای ادامه کار خوب دلگرم می کند.
امام باقر علیه السلام می فرماید: پدرم امام زین العابدین علیه السلام هنگامی که جوانان در حال کسب دانش و دانش آموز را می دید، آنان را نزد خود فرامی خواند و می فرمود: آفرین بر شما، شما ذخیره های دانش و نونهالان امروز جامعه هستید، ولی بزودی از بزرگان جامعه آینده خواهید شد.(3)
پسر بچه نابالغی نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله عطسه کرد و گفت: «الحمدللّه». پیامبر به او فرمود: «بارک اللّه فیک»(4) آفرین بر تو.
4. تلقین
پزشکی که به بیمار می گوید: بیماری شما ساده است و شما رو به بهبود هستید و سایر کسانی که بیماری شما را داشته اند سالم شده اند، در بیمار امید ایجاد می کند، ولی اگر پزشک یا اطرافیان بیمار، با کلمات و ژشت خود
1. سوره مطفّفین، آیه 29.
2. سوره مطفّفین، آیه 34.
3. بحارالانوار، ج 2، ص 152.
4. کافی، ج 2، ص 655.
ص:105
به بیمار تلقین کنند که بیماری او خطرناک است، این کار اثر نامطلوب در روحیه و روان و حتی بیماری او می گذارد.
بعضی ها با تلقین، به خود ودیگران پیام منفی منتقل می کنند. فرزندم! استخر نرو، شنا نکن یک وقت غرق می شوی، کوه نرو، ممکن است سقوط کنی. نتیجه این می شود که بچه ترسو وناتوان تربیت می شود.
نباید به بچه گفت: تو نمی دانی، نمی توانی، حتی نباید گفت: بچه، باید گفت: مرد فردا.
تلقین مثبت نیز همینطور است: من می توانم این کار را بکنم، من انشاءاللّه این کار را خواهم کرد.
بسیاری از فرازهای اذان که هر صبح و شام گفته می شود تلقین است؛ «أشهد أن لا اله الاّ اللّه»، گواهی می دهم که معبودی جز اللّه نیست. «أشهد أنّ محمّداً رسول اللّه»، گواهی می دهم که پیامبرم حضرت محمّد صلی الله علیه و آله است. «أشهد أنّ علیّاً حجّه اللّه»، گواهی می دهم که امامم امیرمؤمنان علی علیه السلام است. این جملات هم تلقین به خویش است و هم به دیگران، حساب کنید یک نمازگزار شش بار در هر اذان واقامه شهادت می دهد و می گوید «أشهد»، این تلقین ها به او انگیزه می دهد که در راه خدا و پیامبر و ائمه گام بردارد.
رجزهایی که رزمندگان اسلام در میدان جنگ می خواندند حالت تلقین داشت. همچون رجزهای زیبایی که در واقعه عاشورا قهرمانان کربلا خواندند. فرزند امّ البنین حضرت قمر بنی هاشم می خواند:
واللّه إن قَطعتموا یَمینی إنّی احامی أبداً عن دینی
به خدا سوگند اگر دست راستم را قطع کنید هرگز از پشتیبانی دینم دست بر نمی دارم.
ص:106
همچنین علی اکبر علیه السلام با صدای بلند می گفت: من علی فرزند حسین بن علی هستم. به خدای کعبه ما به پیامبر سزاوارتر هستیم.
یا حضرت قاسم می خواند:
ان تنکرونی فانا ابن الحسن ابن النبیّ المصطفی المؤتمن
هرکس مرا نمی شناسد بداند من فرزند حسن، فرزند پیامبر برگزیده امین هستم.
یا نوجوان عاشق شهادت عمرو بن جناده می خواند:
امیری حسینٌ فَنِعمَ الامیر سُرور فُؤاد بَشیر نذیر
امیر و فرمانده من حسین است و چه امیر خوبی است، مایه شادمانی دل پیامبر، بشارت دهنده و انذار کننده.
سلام و رحمت خدا بر بنده صالحش حضرت امام خمینی که وقتی با جوانان روبرو می شد این جمله را تکرار می کرد: ما می توانیم و می فرمود: این مسئله خلافی است که به ذهن دانش آموزان و دانشجویان ما تلقین کرده اند که به غیر از رفتن به امریکا و فرانسه و انگلستان در جای دیگر امکان ندارد به موفقیت رسید و به جایی رسید.(1)
5. تعاون و همکاری
از عوامل انگیزه بخش، همکاری و همدلی است. بهترین مثال «امر به معروف و نهی از منکر» است. اگر یک نفر منکری را تذکّر داد و دیگری نیز به کمک وی شتافت و نفر سومی هم به یاری برخاست، انگیزه ی نفر اول چند برابر می شود. و بالعکس اگر همکاری و پشتیبانی مردم همراه نباشد، روحیه
1. خودباوری و خودباختگی از دیدگاه امام خمینی، ص 90.
ص:107
و اراده فرد تضعیف می شود.
در تاریخ آمده است که قبل از بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تعدادی از جوانان مکه هم پیمان شدند و تصمیم گرفتند که از مظلوم در برابر ظالم دفاع کنند. با آنکه آن جوانان کافر بودند امّا چون کارشان انسانی و خوب بود پیامبر صلی الله علیه و آله نیز با آنان هم پیمان و شریک شد.
در اسلام سفارش شده که در کارهای خیر یکدیگر را یاری کنید، ولی در گناه و کارهای خلاف، یاری گر یکدیگر نباشید.(تَعٰاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْویٰ وَ لاٰ تَعٰاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَ الْعُدْوٰانِ)(1)
هنگامی که خداوند به موسی فرمان تبلیغ داد، موسی از خداوند درخواست کرد که برادرم هارون را همراه و شریک من گردان.(أَشْرِکْهُ فِی أَمْرِی)(2) زیرا او بیانی فصیح تر از من دارد.(هُوَ أَفْصَحُ مِنِّی)(3)
فرض کنید امام جماعت مسجدی بخاطر سالمندی توان و حوصله ارتباط علمی و عاطفی با نسل نو را ندارد، امّا اگر یک روحانی جوان را در امور فرهنگی و علمی و عاطفی به همکاری دعوت کند، مسجد رونق پیدا کرده و برای نسل نو انگیزه بیشتری برای حضور در مسجد پیدا می شود.
چنانکه اگر شخصی در عید قربان توان قربانی کردن یک گوسفند را ندارد، می تواند با افراد دیگر شریک و گوسفندی را قربانی کنند. در قرآن می خوانیم: عده ای از فقرا با هم شریک شدند و کشتی خریدند و با آن در دریا کار می کردند.(أَمَّا السَّفِینَهُ فَکٰانَتْ لِمَسٰاکِینَ یَعْمَلُونَ فِی الْبَحْرِ)(4)
یکی از حکمت های نمازجماعت و نمازجمعه و نماز عید و مراسم بزرگ
1. سوره مائده، آیه 2.
2. سوره طه، آیه 32.
3. سوره قصص، آیه 34.
4. سوره کهف، آیه 79.
ص:108
حج، همین حرکت دسته جمعی است که انگیزه ها را بالا می برد. آری، تمام امور سخت و مشکل را می توان با همکاری دوستان و بستگان حل نمود.
همکاری و مشارکت اعضای خانواده، همچنین پدری که پسرش را به عنوان شاگرد و همکار خود می پذیرد، انگیزه یکایک آنان را برای تلاش و کوشش بیشتر بالا می برد. قرآن کریم از همکاری حضرت ابراهیم و پسرش اسماعیل در بازسازی کعبه خبر می دهد. در حدیث می خوانیم: یکی از نشانه های سعادت انسان این است که فرزندش همکارش باشد.(1)