44. اخطار
یکی از راههای ایجاد انگیزه، اخطار است. گاهی ناظم مدرسه به دانش آموزان اخطار می دهد که اگر این کار خلاف را تکرار کنی، جای تو در این کلاس و مدرسه نیست. این اخطار عامل بازدارندگی می شود و انگیزه اصلاح را فراهم می کند.
امام علی علیه السلام به یکی از کارگزاران خود این گونه می نویسد:
گزارش رسیده است که کاری از تو سرزده که اگر به راستی مرتکب آن شده باشی بی تردید پروردگارت را به خشم آورده ای، تو در برابر فرمان امام خویش عصیان ورزیده ای و امانت خود را به ابتذال کشانده ای، شنیده ام که سپرده های مردم را به مصرف خویش رسانده ای. پس بی درنگ ترازنامه مالی و حسابت
1. تفسیرنمونه، ج 8، ص 167.
ص:97
را نزد من بفرست و این را بدان که حسابرسی خداوند از حسابرسی مردم بزرگتر است.(1)
1. فرهنگ آفتاب، ج 3، ص 1393.
ص:98
1. تشویق اجتماعی
تقدیر و تشویق عملی، عامل مهمی در ایجاد انگیزه ی کار در جامعه است. نقل است که حضرت رسول صلی الله علیه و آله در جنگی عمامه شان را بر سر امیرالمؤمنین علیه السلام گذاشتند. برای هر مسلمانی به دست آوردن عمّامه رسول خدا صلی الله علیه و آله از هر مدال و پاداشی شوق آفرین تر بود.
گاهی در جبهه ی جنگ، رسول خدا صلی الله علیه و آله پرچم جنگ را از پرچم دار می گرفتند و به یک نفر دیگری می دادند. وقتی مورد سؤال واقع می شدند، می فرمودند: چون او در حفظ قرآن ساعی و کوشاتر است.
تشویق نباید تنها جنبه مالی داشته باشد، بلکه به تناسب نوع کار وسنّ مخاطب باید تشویقی مناسب انتخاب شود، گاهی رسول خدا صلی الله علیه و آله به برندگان مسابقات درخت خرمای باردار یا شتر آبستن می دادند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله همین که وارد مسجد شدند، گروهی را دیدند که مشغول نماز مستحبّی و گروه دیگر در حال مذاکره علمی بودند. حضرت هر دو را تشویق کردند، امّا خود به گروه مذاکره علمی ملحق شدند.
برادر و خواهر رضاعی حضرت به نوبت مهمان وی شدند. پیامبر صلی الله علیه و آله به خواهر رضاعی خویش بیشتر احترام گذارد. افراد حاضر علت را پرسیدند. حضرت فرمودند: این خواهر به پدر و مادرش بیشتر احترام و ادب می کرد.(1)
1. کافی، ج 2، ص 161.
ص:101
امام باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله برای تشویق گاهی به یک نفر چند شتر جایزه می داد.(1)
همچنین موارد زیر دلالت بر لزوم تشویق دارد:
- تمام آیاتی که در مدح انبیا علیهم السلام آمده است، نظیر (نِعْمَ الْعَبْدُ)(2) که برای تجلیل از آنان و تشویق به پیروی از آنان و پیمودن راهشان است.
- آیاتی که حاکی از محبّت خداوند در مورد افراد و گروه هایی است:(إِنَّ اللّٰهَ یُحِبُّ التَّوّٰابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ)(3) ، خداوند توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد.(فَإِنَّ اللّٰهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ)(4) ،(إِنَّ اللّٰهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ)(5) خداوند پرهیزکاران و عدالت ورزان را دوست دارد.
- پاداش ها و وعده های الهی در سراسر قرآن، تشویق است.
- تجلیل و یادکردی از یاران با وفا. امام علی علیه السلام فرمود: «أَیْنَ عَمَّارٌ وَ أَیْنَ ابْنُ التَّیِّهَانِ وَ أَیْنَ ذُو الشَّهَادَتَیْنِ»(6) کجایند مردانی باوفایی همچون عمّار و ابن تیهان و ذوالشهادتین.
- امام صادق علیه السلام هرگاه شاگردش هشام بر آن حضرت وارد می شد با این که نوجوان بود، از او تجلیل کرده و می فرمود: «هَذَا نَاصِرُنَا بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ وَ یَدِه»(7) او با دل و زبان یاور ما می باشد.