21. تنوّع
تنوّع در انجام یک کار و به طور کلی در حیات تکوینی و تشریعی یک اصل است.
در دنیا به دلیل تکرارهایی که وجود دارد، روح انسان دچار ملالت می گردد. یکی از راه های رفع ملالت و کسالت و تقویت نشاط و شادابی، تنوّع بخشیدن به کار و محیط کار و امثال آن است.
تنوّع در لباس، نشاط ایجاد می کند؛ لباس کار، لباس جنگ، لباس عبادت، لباس استراحت، لباس مهمانی، لباس احرام و لباس عروسی، هر کدام به شکل و رنگ ومدل خاصّی است.
تنوّع در صدا، یک نماز را آهسته بخوان، یک نماز را بلند.
انسان، نوگرا وتنوّع طلب است، از این رو خداوند جهان آفرینش را با تنوع در اختیار بشر گذاشته است؛
تنوّع در خاک و زمین،(وَ فِی الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجٰاوِرٰاتٌ)(2) ،
رنگارنگی گیاهان،(یُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوٰانُهُ)(3) ،
تنوّع در میوه ها،(فَأَخْرَجْنٰا بِهِ ثَمَرٰاتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوٰانُهٰا)(4) ،
تنوّع در شکل و رنگ و زبان انسان ها،(وَ مِنْ آیٰاتِهِ خَلْقُ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ وَ
1. غررالحکم.
2. سوره رعد، آیه 4.
3. سوره زمر، آیه 21.
1. سوره فاطر، آیه 27.
ص:82
اِخْتِلاٰفُ أَلْسِنَتِکُمْ وَ أَلْوٰانِکُمْ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِلْعٰالِمِینَ)(1)
به راستی اگر همه آدمها مثل آجرهای یک ساختمان یک شکل ویک قدّ و یک اندازه بودند، زندگی چه وضعی پیدا می شد؟!
با کمی دقّت می بینیم که شکل درختان، برگ درختان وگل و شکوفه آنها، حتی رنگ سبز آنها گوناگون و متنوّع است. یک مهندس کشاورزی می گفت: در یک موزه باغ در پاریس بیش از پنج هزار نوع انگور موجود بود.
تنوّع در دنیای حشرات، پرندگان، چرندگان و به ویژه تنوع در موجودات دریایی، انسان را به شگفتی وامی دارد.
22. تذکّرات مفید هنگام کار
نصایح اخلاقی بزرگان تکرارش ملال آور نیست، بلکه سازنده است. قرآن کریم یکی از رسالت های پیامبر اسلام را یادآوری و تذکّر می داند.(فَذَکِّرْ إِنَّمٰا أَنْتَ مُذَکِّرٌ)(2) و یا می فرماید: تذکّر بده اگر نفعی در آن می بینی.(فَذَکِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْریٰ)(3) با آیات قرآن به کسی که از هشدارهای الهی می ترسد، تذکّر بده.(فَذَکِّرْ بِالْقُرْآنِ مَنْ یَخٰافُ وَعِیدِ)(4)
امیرمؤمنان علی علیه السلام در طول روز به بازار می رفت و بازاریان را متذکّر مسائل حلال و حرام و حقوق مشتری می ساخت.
بسیار بجا و خوب است در همه ی سازمان ها و ادارات و نهادها و محیطهای اجتماعی، تذکّراتی مختصر و مناسب و با سلیقه انتخاب شده و منتشر گردد. تصور کنید که روزانه چندبار در محیط کار، بیمارستان، مدرسه و... سخنان سازنده ی بزرگان دین متناسب با زمان و محیط تذکّر داده شود،
1. سوره روم، آیه 22.
2. سوره غاشیه، آیه 21.
3. سوره اعلی، آیه 9.
4. سوره ق، آیه 45.
ص:83
چه انگیزه ای در مخاطبان ایجاد می کند. مثلاً در محیطهای کار اقتصادی، اهمیّت لقمه ی حلال و نقش آن در تربیت فرزندان مورد تذکّر واقع شود.
23. سعه صدر در مدیریت
مدیری که ظرفیت لازم برای برخورد با زیردستانش را دارد، موفق تر است. بی شک رفتار مدیر در جلب قلوب زیردستان و بیدار کردن وجدان اخلاقی بی نهایت مؤثر است.
در حدیث آمده است: «آلَه الرِّئَاسَهِ سَعَه الصَّدْرِ»(1) سعه صدر، ابزار ریاست و مدیریّت است.
چه نشاطهایی که در اثر سعه صدر نداشتن و تنگ نظری ها و برخوردهای زودگذر و سطحی از بین می رود.
بسیاری مواقع باید طوری با اشتباهات دیگران برخورد کرد که انگار اتفاقی نیفتاده است. بنابراین در محیطهای کار برای زنده نگه داشتن نشاط و روحیه زیرمجموعه ها، بر مدیر لازم است که سعه ی صدر و ظرفیت بالایی از خویش نشان دهد.
هنگامی که حضرت سلیمان علیه السلام و لشگریانش به سرزمین مورچگان رسیدند، مورچه ای خطاب به آنها گفت: به لانه های خود داخل شوید تا سلیمان و لشکرش ندانسته شما را پایمال نکنند. حضرت سلیمان علیه السلام با سعه ی صدر و سینه ای به فراخی دریا، به جای اینکه از سخن مورچه ای کوچک عصبانی یا رنجیده شود، به سخنان او تبسّمی کرده و دست به دعا برداشت.(2)
1. بحارالانوار، ج 72، ص 357.
2. سوره نمل، آیه 19.
ص:84
هنگامی که حضرت موسی علیه السلام مطّلع شد که به پیامبری برگزیده شده، اولین خواسته اش از خداوند، سعه صدر بود. (ربّ اشرح لی صدری)(1) پیداست که آن حضرت مهم ترین شرط رهبری و موفقیت را داشتن سعه صدر می دانسته است.
چنانکه سیره اولیای خدا و بزرگان و علما، بخصوص بنیانگذار انقلاب اسلامی حضرت امام نیز سعه صدر و پرهیز از تندخویی بوده است.