20. استفاده از تجربیات دیگران
یکی از عواملی که انسان را از تردید خارج می کند و انگیزه را محکم می سازد، حرکت در راهی است که دیگران آن را پیموده و تجربه کرده اند. معنی این سخن نفی ابتکار نیست. زیرا همه ی انسان ها به دلیل ظرفیت های مختلف، دارای جسارت ابتکار و ابداع نیستند و لازم است راه های دیگران را دنبال کنند. خانمی که در آشپزی یا خیاطی یا آرایشگری مهارت کافی پیدا نکرده، بهتر است از الگوهای انجام شده تقلید کند. کسی که هنوز مقدمات لازم برای تحقیقات را کسب نکرده، فکر نظریه پردازی را باید از سرش خارج کند.
آرامشی که در سایه تبعیت از راه های رفته در انسان پدید می آید همچون موتوری است که محرک اقدامات بعدی محسوب می شود.
امام علی علیه السلام در دستورالعمل به استاندارش مالک اشتر می نویسد: با افرادی طرح دوستی بریز که اهل تجربه باشند.(1)
و به فرزندش امام حسن علیه السلام یادآوری می کند که با تصمیم جدّی به استقبال اموری بشتابد که اندیشمندان و اهل تجربه، زحمت آزمون آن را کشیده و او را از تلاش بیشتر بی نیاز ساخته اند، تا خیراتی که نصیب آنان شده به او هم برسد.(2)
1. نهج البلاغه، نامه 53.
2. نهج البلاغه، نامه 31.
ص:81
همچنین آن حضرت میوه و نتیجه تجربه را انتخاب و گزینش خوب دانسته و فرموده است: در هر تجربه ای درسی است و هرکه خود را از تجربه ها بی نیاز بداند، چشم انداز آینده را نخواهد دید.(1)
بهترین وسیله اطلاع از تجربیات گذشتگان، کتاب و مطالعه آن است.
21. تنوّع
تنوّع در انجام یک کار و به طور کلی در حیات تکوینی و تشریعی یک اصل است.
در دنیا به دلیل تکرارهایی که وجود دارد، روح انسان دچار ملالت می گردد. یکی از راه های رفع ملالت و کسالت و تقویت نشاط و شادابی، تنوّع بخشیدن به کار و محیط کار و امثال آن است.
تنوّع در لباس، نشاط ایجاد می کند؛ لباس کار، لباس جنگ، لباس عبادت، لباس استراحت، لباس مهمانی، لباس احرام و لباس عروسی، هر کدام به شکل و رنگ ومدل خاصّی است.
تنوّع در صدا، یک نماز را آهسته بخوان، یک نماز را بلند.
انسان، نوگرا وتنوّع طلب است، از این رو خداوند جهان آفرینش را با تنوع در اختیار بشر گذاشته است؛
تنوّع در خاک و زمین،(وَ فِی الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجٰاوِرٰاتٌ)(2) ،
رنگارنگی گیاهان،(یُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُخْتَلِفاً أَلْوٰانُهُ)(3) ،
تنوّع در میوه ها،(فَأَخْرَجْنٰا بِهِ ثَمَرٰاتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوٰانُهٰا)(4) ،
تنوّع در شکل و رنگ و زبان انسان ها،(وَ مِنْ آیٰاتِهِ خَلْقُ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ وَ
1. غررالحکم.
2. سوره رعد، آیه 4.
3. سوره زمر، آیه 21.
1. سوره فاطر، آیه 27.
ص:82
اِخْتِلاٰفُ أَلْسِنَتِکُمْ وَ أَلْوٰانِکُمْ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِلْعٰالِمِینَ)(1)
به راستی اگر همه آدمها مثل آجرهای یک ساختمان یک شکل ویک قدّ و یک اندازه بودند، زندگی چه وضعی پیدا می شد؟!
با کمی دقّت می بینیم که شکل درختان، برگ درختان وگل و شکوفه آنها، حتی رنگ سبز آنها گوناگون و متنوّع است. یک مهندس کشاورزی می گفت: در یک موزه باغ در پاریس بیش از پنج هزار نوع انگور موجود بود.
تنوّع در دنیای حشرات، پرندگان، چرندگان و به ویژه تنوع در موجودات دریایی، انسان را به شگفتی وامی دارد.
22. تذکّرات مفید هنگام کار
نصایح اخلاقی بزرگان تکرارش ملال آور نیست، بلکه سازنده است. قرآن کریم یکی از رسالت های پیامبر اسلام را یادآوری و تذکّر می داند.(فَذَکِّرْ إِنَّمٰا أَنْتَ مُذَکِّرٌ)(2) و یا می فرماید: تذکّر بده اگر نفعی در آن می بینی.(فَذَکِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْریٰ)(3) با آیات قرآن به کسی که از هشدارهای الهی می ترسد، تذکّر بده.(فَذَکِّرْ بِالْقُرْآنِ مَنْ یَخٰافُ وَعِیدِ)(4)
امیرمؤمنان علی علیه السلام در طول روز به بازار می رفت و بازاریان را متذکّر مسائل حلال و حرام و حقوق مشتری می ساخت.
بسیار بجا و خوب است در همه ی سازمان ها و ادارات و نهادها و محیطهای اجتماعی، تذکّراتی مختصر و مناسب و با سلیقه انتخاب شده و منتشر گردد. تصور کنید که روزانه چندبار در محیط کار، بیمارستان، مدرسه و... سخنان سازنده ی بزرگان دین متناسب با زمان و محیط تذکّر داده شود،
1. سوره روم، آیه 22.
2. سوره غاشیه، آیه 21.
3. سوره اعلی، آیه 9.
4. سوره ق، آیه 45.
ص:83
چه انگیزه ای در مخاطبان ایجاد می کند. مثلاً در محیطهای کار اقتصادی، اهمیّت لقمه ی حلال و نقش آن در تربیت فرزندان مورد تذکّر واقع شود.