18. نقش الگویی مسئولان
خداوند به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:(فَاصْبِرْ کَمٰا صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ)(1) ، استقامت کن همان گونه که پیامبران بزرگ استقامت کردند.
از روشهای مرسوم قرآن کریم برای تربیت، معرفی الگو است؛ از جمله: حضرت ابراهیم و پیروانش را به عنوان الگوی برتر معرفی می کند.(قَدْ کٰانَتْ لَکُمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ فِی إِبْرٰاهِیمَ وَ الَّذِینَ مَعَهُ)(2)
1. سوره احقاف، آیه 35.
2. سوره ممتحنه، آیه 4.
ص:78
پیامبر اسلام را به عنوان الگوی برتر معرفی می کند.(لَقَدْ کٰانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللّٰهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ))(1)
الگوی پاکدامنی را حضرت یوسف، الگوی مقاومت را همسر فرعون، الگوی صبوری در بیماری و مشکلات را حضرت ایّوب، الگوی مبارزه با طاغوت را حضرت موسی، الگوی حکومت صالحان را حضرت سلیمان، الگوی قضاوت صالحان را حضرت داود، الگوی سازندگی را ذوالقرنین و الگوی ایثار وفداکاری فردی و خانوادگی را امام علی و خانواده اش علیهم السلام بیان کرده است.
روایت «النّاس علی دین ملوکهم»(2): مردم بر دین رؤسایشان هستند، اشاره به این است که مسئولان در رشد و ایجاد انگیزه در زیردستان نقش فوق العاده مهمی دارند. مسئولی که منظم، نسبت به بیت المال دقیق، وقت شناس و قبل از هر دستوری خود عامل به دستور است، قبل از همه ی کارمندان در اداره و محل کار حاضر می شود، طبیعتاً پرسنلی منظم، وقت شناس و دقیق تربیت خواهد کرد.
هیچ زبانی گویاتر از زبان عمل نیست. مدیری که عامل است خودش به تنهایی سازمان تبلیغات هم هست. امّا اگر مدیر نالایق یا وقت نشناس و بی نظم و بدون عمل بود، پرسنل به خود حق می دهند که بی دقت، بی نظم، و کم کار باشند.
حق تعالی وقتی به دیگران دستور درود فرستادن بر پیامبرش را صادر می فرماید، ابتدا نقش خودش و فرشتگان را بیان می کند:(إِنَّ اللّٰهَ وَ مَلاٰئِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ) و بعد بخشنامه صادر می کند:(یٰا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ
1. سوره احزاب، آیه 21.
2. بحارالانوار، ج 102، ص 7.
ص:79
وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً)(1)
خدمت مقام معظم رهبری بودم، ایشان هنگام نماز فرمود: می خواهیم نماز بخوانیم با یک لامپ کافی است. فیلمبرداری که نمی خواهیم بکنیم، مهمان خارجی هم که نداریم، می خواهیم نماز بخوانیم، یک لامپ بس است. از آن وقتی که من این را دیدم، خودم هم که می خواهم نماز بخوانم، لامپ های اضافه را خاموش می کنم.
آری، رفتار مسئولان در زیردستان اثر می گذارد.
19. مشورت و مشاوره
مشورت و مشاوره، باعث استحکام و تقویت انگیزه می شود. زمانی که در اصل موضوع یا انجام عملی دچار تردید می شویم، با خبرگان به مشورت می نشینیم. حاصل این نشست ها، تقویت اراده و اطمینان ماست.
آرای اکثریت هم همین نقش را دارد، با این فرق که میان مشورت و رأی اکثریت تفاوت است؛ زیرا شور یعنی بهترین رأی، نه بیشترین رأی. در مشورت از بهترین رأی مطلع می شویم خود تصمیم می گیریم که کدام رای را انتخاب کنیم، امّا در رأی اکثریت لزوماً اکثریت بهترین ها نیستند. منتها ما گاهی راهی برای شناخت بهترین ها پیدا نمی کنیم، آن وقت می گوئیم بهترین راه حل، رأی اکثریت است.
نکته دیگر اینکه در مشورت سلسله مراتب وجود ندارد.
نقش دیگر مشورت در ازدیاد انگیزه، کم کردن موانع است.
از جمله موانع، وجود حسودان و تنگ نظرهاست. مشورت حسادت را از بین
1. سوره احزاب، آیه 56.
ص:80
می برد. شخصی که طرف مشورت قرار می گیرد، احساس می کند مورد احترام واقع شده و در صورت موفقیت، خود را در آن سهیم می بیند و مانع تراشی نمی کند.
20. استفاده از تجربیات دیگران
یکی از عواملی که انسان را از تردید خارج می کند و انگیزه را محکم می سازد، حرکت در راهی است که دیگران آن را پیموده و تجربه کرده اند. معنی این سخن نفی ابتکار نیست. زیرا همه ی انسان ها به دلیل ظرفیت های مختلف، دارای جسارت ابتکار و ابداع نیستند و لازم است راه های دیگران را دنبال کنند. خانمی که در آشپزی یا خیاطی یا آرایشگری مهارت کافی پیدا نکرده، بهتر است از الگوهای انجام شده تقلید کند. کسی که هنوز مقدمات لازم برای تحقیقات را کسب نکرده، فکر نظریه پردازی را باید از سرش خارج کند.
آرامشی که در سایه تبعیت از راه های رفته در انسان پدید می آید همچون موتوری است که محرک اقدامات بعدی محسوب می شود.
امام علی علیه السلام در دستورالعمل به استاندارش مالک اشتر می نویسد: با افرادی طرح دوستی بریز که اهل تجربه باشند.(1)
و به فرزندش امام حسن علیه السلام یادآوری می کند که با تصمیم جدّی به استقبال اموری بشتابد که اندیشمندان و اهل تجربه، زحمت آزمون آن را کشیده و او را از تلاش بیشتر بی نیاز ساخته اند، تا خیراتی که نصیب آنان شده به او هم برسد.(2)
1. نهج البلاغه، نامه 53.
2. نهج البلاغه، نامه 31.
ص:81
همچنین آن حضرت میوه و نتیجه تجربه را انتخاب و گزینش خوب دانسته و فرموده است: در هر تجربه ای درسی است و هرکه خود را از تجربه ها بی نیاز بداند، چشم انداز آینده را نخواهد دید.(1)
بهترین وسیله اطلاع از تجربیات گذشتگان، کتاب و مطالعه آن است.