16. کار متناسب با استعداد
عامل استعداد در میان بقیه ی عوامل نقش کلیدی دارد. کاری که به عهده ی افراد واگذار می شود حتماً باید با استعداد و توانایی های آنان تناسب داشته باشد. هرکاری استعداد خاص را می طلبد.
بسیارند افرادی که در رشته ای که استعداد ندارند کار می کنند. این مسأله در مراکز آموزشی نظیر دانشگاه ها کاملاً مشهود است.
چه بسا افرادی که استعداد ادبیات دارند و در رشته ی پزشکی یا مهندسی درس می خوانند. روشن است که سرنوشت چنین دانشجویانی چه خواهد شد. اینان اگر پزشک شوند به دلیل عدم علاقه، پزشک خوبی نخواهند بود. می گویند: داروین پدرش پزشک بود و دوست داشت پسرش نیز طبیب شود. او را به دانشکده ی پزشکی فرستاد، امّا پسر موفّقیتی نداشت، پدرش او را به کلیسا فرستاد تا کشیش شود. در آن رشته هم شکست خورد، زیرا این رشته هم مطابق ذوق و استعداد وی نبود. سرانجام به رشته ی علوم طبیعی رفت و در این رشته موفّق شده و نبوغ خاصّی پیدا کرد.
بنابراین هرکس باید استعداد و تمایلات ذاتی خود را کشف کند. مثلاً بنده استعداد شعر و شاعری ندارم و از این جهت کمتر شعر می خوانم.
متأسّفانه اعتباراتی که به غلط در جامعه هزینه می شود، عامل مهمی در انحراف استعدادهاست. گاهی مواجه می شویم با دخترانی که استعداد خیاطی فوق العاده ای دارند، امّا چون دختران فامیل دیپلم گرفته اند یا دانشگاه رفته اند، با زور می خواهد دیپلم یا لیسانس بگیرد.
تبلیغات اجتماعی در این نوع ارزش سازی فوق العاده مؤثر است. باید رسانه های جمعی و مقررات و خدمات و تحصیلات دولتی و انواع بیمه ها و
ص:77
مزایا و جایگاه اجتماعی و تبلیغات فرهنگ مردم را آنگونه هدایت کنند که مردم بدانند که یک خیاط یا آشپز موفق قطعاً از یک مهندس ناموفق سهم بیشتری در رفع نیازمندی های جامعه دارد.
17. توصیه دیگران
سفارش افراد متعدّد نسبت به کاری که بر عهده ی انسان است یا قرار است بر عهده ی وی گذاشته شود، موجبات پدید آمدن انگیزه است. توصیه های دیگران، نقش فلش راهنما و جرقه ای در ذهن انسان را دارد. گاهی خود من نامه های متعدّدی از طرف مخاطبین برنامه هایم دریافت می کنم و جهت برنامه ها را به سمت آن توصیه ها تغییر می دهم.
در اسلام توصیه به خوبی ها وپذیرش توصیه دلسوزان، جزو وظایف و فرهنگ عمومی است.(تَوٰاصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَوٰاصَوْا بِالصَّبْرِ) نظیر توصیه رهبران دینی به مردم و پذیرش آن از سوی مردم. چنانکه توصیه های خداوند به انبیا وسفارش های پیامبران وامامان به مردم، بخشی از معارف دینی ماست.
حتی برخی بزرگان از دیگران تقاضای نصیحت و توصیه داشتند.
18. نقش الگویی مسئولان
خداوند به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:(فَاصْبِرْ کَمٰا صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ)(1) ، استقامت کن همان گونه که پیامبران بزرگ استقامت کردند.
از روشهای مرسوم قرآن کریم برای تربیت، معرفی الگو است؛ از جمله: حضرت ابراهیم و پیروانش را به عنوان الگوی برتر معرفی می کند.(قَدْ کٰانَتْ لَکُمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ فِی إِبْرٰاهِیمَ وَ الَّذِینَ مَعَهُ)(2)
1. سوره احقاف، آیه 35.
2. سوره ممتحنه، آیه 4.
ص:78
پیامبر اسلام را به عنوان الگوی برتر معرفی می کند.(لَقَدْ کٰانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللّٰهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ))(1)
الگوی پاکدامنی را حضرت یوسف، الگوی مقاومت را همسر فرعون، الگوی صبوری در بیماری و مشکلات را حضرت ایّوب، الگوی مبارزه با طاغوت را حضرت موسی، الگوی حکومت صالحان را حضرت سلیمان، الگوی قضاوت صالحان را حضرت داود، الگوی سازندگی را ذوالقرنین و الگوی ایثار وفداکاری فردی و خانوادگی را امام علی و خانواده اش علیهم السلام بیان کرده است.
روایت «النّاس علی دین ملوکهم»(2): مردم بر دین رؤسایشان هستند، اشاره به این است که مسئولان در رشد و ایجاد انگیزه در زیردستان نقش فوق العاده مهمی دارند. مسئولی که منظم، نسبت به بیت المال دقیق، وقت شناس و قبل از هر دستوری خود عامل به دستور است، قبل از همه ی کارمندان در اداره و محل کار حاضر می شود، طبیعتاً پرسنلی منظم، وقت شناس و دقیق تربیت خواهد کرد.
هیچ زبانی گویاتر از زبان عمل نیست. مدیری که عامل است خودش به تنهایی سازمان تبلیغات هم هست. امّا اگر مدیر نالایق یا وقت نشناس و بی نظم و بدون عمل بود، پرسنل به خود حق می دهند که بی دقت، بی نظم، و کم کار باشند.
حق تعالی وقتی به دیگران دستور درود فرستادن بر پیامبرش را صادر می فرماید، ابتدا نقش خودش و فرشتگان را بیان می کند:(إِنَّ اللّٰهَ وَ مَلاٰئِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ) و بعد بخشنامه صادر می کند:(یٰا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ
1. سوره احزاب، آیه 21.
2. بحارالانوار، ج 102، ص 7.
ص:79
وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً)(1)
خدمت مقام معظم رهبری بودم، ایشان هنگام نماز فرمود: می خواهیم نماز بخوانیم با یک لامپ کافی است. فیلمبرداری که نمی خواهیم بکنیم، مهمان خارجی هم که نداریم، می خواهیم نماز بخوانیم، یک لامپ بس است. از آن وقتی که من این را دیدم، خودم هم که می خواهم نماز بخوانم، لامپ های اضافه را خاموش می کنم.
آری، رفتار مسئولان در زیردستان اثر می گذارد.