15. چشم پوشی از لغزش ها
عفو و اغماض نسبت به کسی که مسئولیتی را بر عهده داشته و درست انجام نداده، فرصتی است تا فرد با انگیزه ای دو چندان کار را از سر گیرد.
کودکان و نوجوانان باید وارد میدان عمل شوند تا در میان یک دور آزمون
1. کافی، ج 5، ص 50.
2. عوالی اللالی، ج 3، ص 265.
3. مستدرک الوسائل، ج 14، ص 82.
ص:75
و خطا، تجربه بیاموزند و بزرگترها از خطاهای آنان درگذرند.
پس باید به افراد مجال و فرصت عمل داد. پدر یا مسئول اداره یا مسئول یک جامعه اگر از سعه صدر بی بهره باشد، افراد زیر دستش را از رشد محروم کرده است.
انگیزه ای که از طریق تنبیه، ترس و مجازات پدید آید، دوام ندارد و چنین انگیزه ای برای رشد شخصیت مفید نیست. تشویق، عفو، تسامح، از عوامل بسیار مهم در پرورش و ایجاد انگیزه محسوب می شود. قرآن این درس را در ضمن قصه حضرت یونس علیه السلام یادآوری فرموده است.
هنگامی که حضرت یونس علیه السلام از هدایت مردم زمانه اش مأیوس گردید، با حالت قهر از آنها جدا شده و سوار بر کشتی دور شد. کشتی دچار طوفان شد و چاره کار را در سبک کردن بار و سپس نفرات کشتی دیدند، که برای نجات همگان، برخی فدای دیگران شوند. قرعه زدند و آن حضرت انتخاب شد. وی را گرفتند و به دریا افکندند و نهنگی حضرت یونس را بلعید.
قرآن می فرماید: یونس درون شکم ماهی و در آن ظلمات، به مناجات پرداخته و از اینکه چرا مردم را تنها گذارده، از خدا طلب بخشش می کرد. سرانجام پس از گذشت چند روز، نهنگ وی را به ساحل دریا افکند و دوباره ماموریت پیدا کرد به آن شهر برگردد.
از طرفی مردم آن شهر که پس از رفتن پیامبر از میانشان متنبه شدند، به درگاه خداوند توبه کرده و ایمان آورده بودند، خداوند نیز عذاب را از آنان برداشت و دوباره حضرت یونس را به سوی آنان فرستاد.
ص:76
16. کار متناسب با استعداد
عامل استعداد در میان بقیه ی عوامل نقش کلیدی دارد. کاری که به عهده ی افراد واگذار می شود حتماً باید با استعداد و توانایی های آنان تناسب داشته باشد. هرکاری استعداد خاص را می طلبد.
بسیارند افرادی که در رشته ای که استعداد ندارند کار می کنند. این مسأله در مراکز آموزشی نظیر دانشگاه ها کاملاً مشهود است.
چه بسا افرادی که استعداد ادبیات دارند و در رشته ی پزشکی یا مهندسی درس می خوانند. روشن است که سرنوشت چنین دانشجویانی چه خواهد شد. اینان اگر پزشک شوند به دلیل عدم علاقه، پزشک خوبی نخواهند بود. می گویند: داروین پدرش پزشک بود و دوست داشت پسرش نیز طبیب شود. او را به دانشکده ی پزشکی فرستاد، امّا پسر موفّقیتی نداشت، پدرش او را به کلیسا فرستاد تا کشیش شود. در آن رشته هم شکست خورد، زیرا این رشته هم مطابق ذوق و استعداد وی نبود. سرانجام به رشته ی علوم طبیعی رفت و در این رشته موفّق شده و نبوغ خاصّی پیدا کرد.
بنابراین هرکس باید استعداد و تمایلات ذاتی خود را کشف کند. مثلاً بنده استعداد شعر و شاعری ندارم و از این جهت کمتر شعر می خوانم.
متأسّفانه اعتباراتی که به غلط در جامعه هزینه می شود، عامل مهمی در انحراف استعدادهاست. گاهی مواجه می شویم با دخترانی که استعداد خیاطی فوق العاده ای دارند، امّا چون دختران فامیل دیپلم گرفته اند یا دانشگاه رفته اند، با زور می خواهد دیپلم یا لیسانس بگیرد.
تبلیغات اجتماعی در این نوع ارزش سازی فوق العاده مؤثر است. باید رسانه های جمعی و مقررات و خدمات و تحصیلات دولتی و انواع بیمه ها و
ص:77
مزایا و جایگاه اجتماعی و تبلیغات فرهنگ مردم را آنگونه هدایت کنند که مردم بدانند که یک خیاط یا آشپز موفق قطعاً از یک مهندس ناموفق سهم بیشتری در رفع نیازمندی های جامعه دارد.
17. توصیه دیگران
سفارش افراد متعدّد نسبت به کاری که بر عهده ی انسان است یا قرار است بر عهده ی وی گذاشته شود، موجبات پدید آمدن انگیزه است. توصیه های دیگران، نقش فلش راهنما و جرقه ای در ذهن انسان را دارد. گاهی خود من نامه های متعدّدی از طرف مخاطبین برنامه هایم دریافت می کنم و جهت برنامه ها را به سمت آن توصیه ها تغییر می دهم.
در اسلام توصیه به خوبی ها وپذیرش توصیه دلسوزان، جزو وظایف و فرهنگ عمومی است.(تَوٰاصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَوٰاصَوْا بِالصَّبْرِ) نظیر توصیه رهبران دینی به مردم و پذیرش آن از سوی مردم. چنانکه توصیه های خداوند به انبیا وسفارش های پیامبران وامامان به مردم، بخشی از معارف دینی ماست.
حتی برخی بزرگان از دیگران تقاضای نصیحت و توصیه داشتند.