13. همیاری
تعاون و همکاری، عامل انگیزه های فردی و اجتماعی است.
فرض کنید خانم خانه داری بخواهد تحصیل کند یا حرفه ای را فراگیرد، اگر مرد خانه از آن استقبال کند و کمک کار او باشد و فرزندان نیز بخشی از کارهای مادر را تقبّل کنند، در چنین جوّ همکاری، مادر نیز انگیزه و تلاشش چندبرابر می شود. امّا اگر عکس العمل خانواده منفی باشد، از انگیزه و تلاش او کاسته می گردد.
همچنین بچه های خانواده ای که بزرگترها گرفتار تضاد و تناقض و اختلافات هستند، در زندگی فاقد اراده ای محکم خواهند بود و در این صورت در کارشان انگیزه استوار و قوی نخواهند داشت.
قرآن کریم درباره همکاری والدین وفرزندان به همکاری اسماعیل و پدرش ابراهیم در ساختن و بازسازی کعبه وپاکیزه نگه داشتن مسجد برای عبادت کنندگان اشاره می کند.(1)
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: رحمت خدا برپدری که با فرزندش در خوبی ها همکاری کند.(2)
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که به امور خانه کمک می کند، خداوند نامش را در دیوان شهیدان می نویسد.(3)
1. سوره بقره، آیه 127.
2. فقه الرضا، ص 336.
3. جامع الاخبار، ص 102.
ص:72
14. ایجاد رقابت و مسابقه
رقابت های مثبت، تأثیر بسیار نیکویی در پیدایش و تقویت انگیزه دارد.
البتّه رقابتی که در آن گناه و تحقیر و تخریب دیگران و انتقام گیری و تهمت و سؤظن نباشد.
دنیا، میدان مسابقه است و اسلام به مسابقه در جنبه های مختلف زندگی تأکید دارد. باید سعی کنیم در خانه و میان اعضای خانواده، در اداره و محیط اجتماعی، مدرسه و دانشگاه و کارخانه، فضای مسابقه و رقابت پدید آید.
حضرت سلیمان برای آوردن تخت بلقیس از منطقه سبأ، میان کارگزاران خود رقابت ایجاد کرد و فرمود: کدام یک از شما می تواند سریع تر آن را بیاورد؟ یکی گفت: قبل از بلند شدن از جایگاهت آن را می آورم.(قَبْلَ أَنْ تَقُومَ مِنْ مَقٰامِکَ)(1) دیگری گفت: در یک چشم بهم زدن می آورم.(قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ)(2)
تشویق به رقابت در کارهای خیر را قرآن با جملات (سٰابِقُوا)(3) ،(فَاسْتَبِقُوا)(4) و (سٰارِعُوا)(5) مطرح کرده است و حضرت علی علیه السلام در دعای کمیل از خداوند می خواهد که در میدان مسابقه شرکت کند. «حتی أسرح إلیک فی میادین السابقین» خدایا من در میدان های مسابقات بر همه پیشینیان سبقت گیرم و از همه شتابندگان به درگاهت زودترآیم.
همچنین اسلام به مسابقه تیراندازی، اسب سواری، شنا و کشتی تشویق
1. سوره نمل، آیه 39.
2. سوره نمل، آیه 40.
3. سوره حدید، آیه 21.
4. سوره بقره، آیه 148.
5. سوره آل عمران، آیه 133.
ص:73
کرده و توجه ویژه ای به نوع جایزه دارد. در دنیای امروز به برنده یک کاپ، یا گلدان یا مدال و وسایل مصرفی جایزه می دهند، امّا پیغمبر ما برای برندگان مسابقات، جوایز کاربردی و تولیدی مفید اهدا می کرد. همچون شتر حامله و یا درخت خرمای میوه دار.
جای بسیار تأسّف است که امروزه به جای رشد وپیشرفت و رقابت سالم، مسابقات معمولا منفی و در فضایی آلوده از کینه و حسادت بوده و همه به دنبال تخریب وتضعیف یکدیگرند و در تجمل گرایی وچشم هم چشمی وبه رخ کشیدن دارایی خود از یکدیگر سبقت می گیرند.
قرآن می فرماید: در کارهای خیر از هم سبقت بگیرید،(فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرٰاتِ)1 یا در توصیف مؤمنان عابد می فرماید:(یُسٰارِعُونَ فِی الْخَیْرٰاتِ وَ أُولٰئِکَ مِنَ الصّٰالِحِینَ)(2) فلانی خدمت می کند، من چرا انجام ندهم. او درسش را می خواند، نماز می خواند، رابطه با خدا دارد، من چرا چنین نباشم؟
قرآن می فرماید:(وَ یُؤْثِرُونَ عَلیٰ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کٰانَ بِهِمْ خَصٰاصَهٌ)(3) ، یک عدّه ای از خود گذشتند و دیگران را بر خود مقدم داشتند. حال بنگر خود کجای راهی.
پیامبر عزیز اسلام از طریق برگزاری مسابقه در مسائل مختلف معنوی، علمی وآموزشی و در ورزش و تربیت بدنی انگیزه ایجاد می کرد.
آن حضرت، خود در مسابقات اسب سواری و تیراندازی شرکت می کرد و یا در آن مسابقات جایزه می داد.(4)
خبر رسید که عده ای از مشرکان به قصد دستبرد به گوسفندان مردم به
1. سوره بقره، آیه 148.
2. سوره آل عمران، آیه 114.
3. سوره حشر، آیه 9.
4. کافی، ج 5، ص 49.
ص:74
اطراف مدینه آمده اند. پیامبر و جمعی از اصحاب برای سرکوبی آنان از مدینه خارج شدند و مشرکان را فراری دادند. در راه برگشت، قتاده عرض کرد: یا رسول اللّه مایلید با هم مسابقه بدهیم؟ پیامبر فرمود: بله. مسابقه دادند و پیامبر برنده شد.(1)
از انس بن مالک پرسیدند: آیا در زمان رسول خدا شما مسابقه داشتید؟ گفت: آری، یکبار پیامبر با اسبی که بر آن سوار بود مسابقه گذارد و پس از برنده شدن بسیار خوشحال بود.(2)
روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله به صحرا رفت و چوپانی که به قدرت و زور بازو مشهور بود، به آن حضرت گفت: حاضری با من کشتی بگیری؟ حضرت پرسید: جایزه چه باشد؟ گفت: یک گوسفند. پیامبر با او کشتی گرفت و بر او پیروز شد.
جوان اعرابی گفت: یکبار دیگر؟ حضرت فرمود: جایزه چیست؟ گفت: گوسفندی دیگر. حضرت دوباره با او کشتی گرفت و او را بر زمین زد. بادیه نشین گفت: تاکنون کسی نتوانسته بود پشت مرا به زمین بزند، اکنون دینت را بر من عرضه کن. پیامبر، اسلام را به او عرضه کرد و او مسلمان شد و آن حضرت دو گوسفندش را به او بازگرداند.(3)
15. چشم پوشی از لغزش ها
عفو و اغماض نسبت به کسی که مسئولیتی را بر عهده داشته و درست انجام نداده، فرصتی است تا فرد با انگیزه ای دو چندان کار را از سر گیرد.
کودکان و نوجوانان باید وارد میدان عمل شوند تا در میان یک دور آزمون
1. کافی، ج 5، ص 50.
2. عوالی اللالی، ج 3، ص 265.
3. مستدرک الوسائل، ج 14، ص 82.
ص:75
و خطا، تجربه بیاموزند و بزرگترها از خطاهای آنان درگذرند.
پس باید به افراد مجال و فرصت عمل داد. پدر یا مسئول اداره یا مسئول یک جامعه اگر از سعه صدر بی بهره باشد، افراد زیر دستش را از رشد محروم کرده است.
انگیزه ای که از طریق تنبیه، ترس و مجازات پدید آید، دوام ندارد و چنین انگیزه ای برای رشد شخصیت مفید نیست. تشویق، عفو، تسامح، از عوامل بسیار مهم در پرورش و ایجاد انگیزه محسوب می شود. قرآن این درس را در ضمن قصه حضرت یونس علیه السلام یادآوری فرموده است.
هنگامی که حضرت یونس علیه السلام از هدایت مردم زمانه اش مأیوس گردید، با حالت قهر از آنها جدا شده و سوار بر کشتی دور شد. کشتی دچار طوفان شد و چاره کار را در سبک کردن بار و سپس نفرات کشتی دیدند، که برای نجات همگان، برخی فدای دیگران شوند. قرعه زدند و آن حضرت انتخاب شد. وی را گرفتند و به دریا افکندند و نهنگی حضرت یونس را بلعید.
قرآن می فرماید: یونس درون شکم ماهی و در آن ظلمات، به مناجات پرداخته و از اینکه چرا مردم را تنها گذارده، از خدا طلب بخشش می کرد. سرانجام پس از گذشت چند روز، نهنگ وی را به ساحل دریا افکند و دوباره ماموریت پیدا کرد به آن شهر برگردد.
از طرفی مردم آن شهر که پس از رفتن پیامبر از میانشان متنبه شدند، به درگاه خداوند توبه کرده و ایمان آورده بودند، خداوند نیز عذاب را از آنان برداشت و دوباره حضرت یونس را به سوی آنان فرستاد.
ص:76