11. محیط و فضای عاطفی
در محیطهای کار گروهی و اجتماعی، اگر میان افراد صمیمیت و رفاقت برقرار باشد، همه افراد هنر و توان واقعی شان را عرضه می کنند، خستگی احساس نکرده و سعی دارند در انجام وظیفه از یکدیگر پیشی بگیرند، در غیر این صورت انگیزه چندانی برای سعی و تلاش ندارند. حتی در مسافرت، انگیزه همکاری بیشتر شده و خوشی و لذتشان زیادتر می شود.
همچنین در محیطهای خانوادگی که میان خانواده روابط عاطفی بیشتری حاکم باشد، اعضای خانواده برای کمک به یکدیگر تلاش دوچندان کرده و از خیررسانی به یکدیگر لذت می برند.
امّا اگر جمعی که با یکدیگر کار می کنند، بدون عاطفه و صمیمیت و تنها براساس وظایف مشخص شده قراردادی کار کنند، حتی در حد انجام وظایف هم آنگونه که شایسته است موفق نخواهند بود.
12. عدالت
جامعه ای که در آن عدالت حاکم است، کار کردن به ویژه تولید و ابتکار مقرون به پیشرفت است. خانواده ای که در آن تبعیض نباشد، اداره ای که افرادش براساس لیاقت انتخاب شده باشند، کارگاهی که هرکس به قدر استعداد و تلاشی که کار می کند از منافع آن بهره مند شود، در چنین مجموعه هایی انگیزه و نشاط کار بیشتر شده و حس مسابقه در کار روز به روز شعله ورتر می گردد. در مقابل اگر ظلم و تبعیض برقرار باشد، استعدادها کم فروغ شده و گرد یأس و تنبلی روحیه آنان را فرامی گیرد. وقتی رابطه جای
ص:70
ضابطه را بگیرد، انگیزه ها به شدّت لطمه می بیند.
توجه به سخنان بلند وحکمت های فاخر امام علی علیه السلام در این زمینه، نشان دهنده نقش عدل در ایجاد انگیزه است:
عدل، زندگی است. «العَدلُ حیاه»
عدل، عامل اصلاح جامعه است. «العَدلُ یُصلِحُ البرِیَّه»
هیچ چیز مثل عدل، آبادانی به دنبال ندارد. «ما عمرت البُلدان بِمِثلِ العَدل»
با عدل برکات چند برابر می شود. «بِالعَدلِ تَتَضاعَفُ البَرکات»
هر کس بر اساس عدل و عدالت رفتار کند، خداوند رحمتش را بر او سرازیر و فراگیر می سازد. «مَن عَدَلَ فِی البِلادِ نَشَرَ اللَّهُ عَلیه الرَّحمَه»
هرکس با عدل رفتار کند، فرمانش تأثیرگذار می شود. «مَن عَدَلَ نَفَذَ حُکمه»
کسی که به عدل رفتار کند، منزلت ومحبوبیتش بیشتر می شود. «مَن عَدَلَ عَظُمَ قَدرُه»
کسی که بر اساس عدل رفتار کند، خداوند زمامداریش را حفظ و نگه می دارد. «مَن عَملَ بِالعَدلِ حَصن اللّهُ مُلکه)(1)
حتی در خانه ای که والدین رفتار عادلانه دارند، فرزندان انگیزه ونشاط بیشتری برای کار و تلاش در هر زمینه ای دارند. از این رو رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بین فرزندانتان به عدل رفتار کنید همان گونه که دوست دارید با شما به عدل رفتار شود. «اِعدلوا بین أولادکم کما تحبّون أن یعدلوا بینکم»(2)
1. غررالحکم.
2. مکارم الاخلاق، ص 220.
ص:71
13. همیاری
تعاون و همکاری، عامل انگیزه های فردی و اجتماعی است.
فرض کنید خانم خانه داری بخواهد تحصیل کند یا حرفه ای را فراگیرد، اگر مرد خانه از آن استقبال کند و کمک کار او باشد و فرزندان نیز بخشی از کارهای مادر را تقبّل کنند، در چنین جوّ همکاری، مادر نیز انگیزه و تلاشش چندبرابر می شود. امّا اگر عکس العمل خانواده منفی باشد، از انگیزه و تلاش او کاسته می گردد.
همچنین بچه های خانواده ای که بزرگترها گرفتار تضاد و تناقض و اختلافات هستند، در زندگی فاقد اراده ای محکم خواهند بود و در این صورت در کارشان انگیزه استوار و قوی نخواهند داشت.
قرآن کریم درباره همکاری والدین وفرزندان به همکاری اسماعیل و پدرش ابراهیم در ساختن و بازسازی کعبه وپاکیزه نگه داشتن مسجد برای عبادت کنندگان اشاره می کند.(1)
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: رحمت خدا برپدری که با فرزندش در خوبی ها همکاری کند.(2)
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که به امور خانه کمک می کند، خداوند نامش را در دیوان شهیدان می نویسد.(3)
1. سوره بقره، آیه 127.
2. فقه الرضا، ص 336.
3. جامع الاخبار، ص 102.
ص:72