4. همکاران علاقمند
اگر همکاران، علاقه مند به کار و کارفرما و دیگر همکاران باشند، بازدهی کار رو به افزایش می نهد. مثل اینکه اگر فرزند انسان همکار و شاگردش باشد، روشن است که رابطه ی نسبی از نظر عاطفی و روحی در بالا بردن سطح انگیزه ها اثر به سزایی دارد.
شاید اینکه در حدیث آمده است که از سعادت آدمی این است که فرزندش همکارش باشد، همین باشد. زیرا علاقه به کارفرما مانع کم کاری، بدکاری، هدر دادن وقت و امکانات است و سبب افزایش کمّی و کیفی کار است. البتّه ممکن است افرادی از فامیل بودن یا رفیق بودن سوء استفاده نیز بکنند که در آن موارد باید شرایط و افراد را تغییر داد.
5. وقت شناسی و مدیریّت زمان
در برنامه ریزی ها وقت شناسی و تناسب عمل با زمان انجام آن اهمیت دارد؛ گاهی که در کار خاصی دچار کسالت و سستی می شویم، بهتر است زمان انجام آن کار را تغییر دهیم. چون تغییر در زمان یک کار، موجب ایجاد انگیزه بیشتری خواهد شد.
در اسلام به اهمیت وقت و وقت شناسی و مدیریت زمان تأکید فراونی شده است:
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدای بزرگ زمان هایی را مانند اوقات نماز
ص:64
برگزیده و روزهایی را مثل روز جمعه وایّام حج و شب هایی را مثل شب قدر و ماههایی را مثل ماه رمضان برگزیده است.
نماز، گناهان میان دو نماز را پاک می کند و نمازجمعه گناهان جمعه تا جمعه وماه رمضان گناهان بین دو ماه رمضان را برطرف می کند و هیچ روز وشبی در دنیا بهتر از روز وشب دهه اول ذی الحجه نیست.(1)
بهترین زمان تعلیم و تربیت، دوران کودکی است. لقمان حکیم به فرزندش می گوید: فرزندم درکودکی تو را تربیت کردم تا دربزرگی بهره اش را ببری.
تربیت در کودکی به مراتب آسان تر از دوران بزرگسالی است: حضرت علی علیه السلام به فرزندش امام مجتبی علیه السلام فرمود: قلب کودک همانند زمین بی گیاه است، هرچه بر او عرضه شود، می پذیرد. به همین جهت من پیش از اینکه قلب تو سخت شود و دلت مشغول گردد، به تأدیب تو اقدام نمودم.(2)
و نیز فرمود: آنکه در کودکی آموزش نبیند، در بزرگی پیشرفتی ندارد.(3)
و فرمود: علم در کودکی، همچون نقش بر سنگ (ماندگار) است.(4) یا فرمود: در کودکی آموزش ببینید تا در بزرگسالی سروری کنید.(5)
تناسب کار با زمان مناسب، از نکات بسیار مهمی است که حضرت علی علیه السلام بر آن پافشاری دارد و می فرماید: آداب و رفتار زمان خود را به فرزندانتان تحمیل نکنید، چرا که آنان برای زمانی متفاوت با زمان شما آماده می شوند.(6)
1. مستدرک الوسائل، ج 10، ص 15.
2. وسائل الشیعه، ج 15، ص 197.
3. غررالحکم.
4. کنزالفوائد، ج 1، ص 319.
5. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 20، ص 267.
6. همان.
ص:65
6. فضاسازی و مدیریّت مکان
تغییر مکان گاهی انگیزه را زیاد می کند. مکانی که ما در آن هستیم، در روحیه و عمل ما اثر مطلوب یا نامطلوب می گذارد. آراستگی، روشنایی و نور؛ گرما و سرما، دور و نزدیک بودن، أمن و ناأمن بودن، آثار تاریخی، تفریحی، معنوی و تجهیزات، هریک در ایجاد نشاط و انگیزه و استحکام اراده سهمی دارد.
مکان هر کاری باید متناسب با آن کار باشد؛ مکان عبادت، مکان مطالعه، مکان کار وفعالیت، مکان خواب واستراحت محل گفتگو ومذاکره، محل گردش وتفریح، هر کدام ویژگی ها و استانداردهای خود را می طلبد تا انگیزه در کار را افزایش دهد.
در تاریخ آمده است که در زمانی می خواستند در نقطه ای از شهر بیمارستانی بسازند، با دانشمند بزرگ اسلامی جناب زکریای رازی مشورت کردند. ایشان فرمود: قطعه گوشتی را چهار قسمت کنید، ودر چهار منطقه شهر آویزان کنید، هر کجا این گوشت دیرتر فاسد شد، پیداست هوای آنجا بهتر است، در آنجا بیمارستان بسازید.
ما باید در جاهایی که پارک و فضای سبز وجود دارد، کتابخانه درست کنیم و محل فکر و اندیشه و آموزش را با طراوت و سرسبز کنیم. به فضای سبز مدرسه و آموزشکده های فرزندان توجه کنیم و تأثیرش را در موفقیت بیشتر آنان مشاهده کنیم.
و حال آنکه ما کتابخانه را در محلی نامناسب، اتاق پذیرایی را که سالی چند بار مهمان داریم، مفصل درست می کنیم، امّا اتاق مطالعه و درس فرزندانمان را که در طول سال از آن استفاده می کنند تنگ و نامناسب.
ص:66