3. دسترسی به امکانات
برای انجام هر کاری نیاز به مقدّماتی است. از این رو داشتن حداقل امکانات، در ایجاد و حفظ انگیزه عامل مؤثری است. آدمی که از امکانات بی بهره است، نشاطش اندک و اراده اش سست می گردد. قرآن می فرماید: برای ترساندن دشمنان خدا هرچه در توان دارید آماده کنید.(وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ)(2)
البتّه توکّل و اخلاص و امدادهای الهی، با تهیه تدارکات و تجهیزات منافاتی ندارد. قرآن در یکجا می فرماید: خدا پرندگان را در آسمان نگه می دارد.(مٰا یُمْسِکُهُنَّ إِلاَّ الرَّحْمٰنُ)(3) و در جای دیگر می فرماید:(وَ مٰا مِنْ دَابَّهٍ فِی الْأَرْضِ وَ لاٰ طٰائِرٍ یَطِیرُ بِجَنٰاحَیْهِ)(4) پرنده با دو بال پرواز می کند. بنابراین گرچه خداوند پرنده را در فضا حفظ می کند، امّا این حفاظت توسط دو بال و بال زدن خود اوست.
در تاریخ می خوانیم که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله جمعی از مسلمانان را به منطقه ای فرستادند تا از ابزار نظامی آنان بازدید کرده و شیوه بکارگیری آن را فراگیرند و به سایر مسلمانان یاد دهند.
1. سوره نمل، آیه 20.
2. سوره انفال، آیه 60.
3. سوره ملک، آیه 19.
4. سوره انعام، آیه 38.
ص:63
بنابراین تهیه و دسترسی به امکانات و تجهیزات و مهارت ها، اراده انسان را نسبت به کار آسان تر و بیشتر و سریع تر می کند و منافاتی با حفاظت خداوند ندارد.
4. همکاران علاقمند
اگر همکاران، علاقه مند به کار و کارفرما و دیگر همکاران باشند، بازدهی کار رو به افزایش می نهد. مثل اینکه اگر فرزند انسان همکار و شاگردش باشد، روشن است که رابطه ی نسبی از نظر عاطفی و روحی در بالا بردن سطح انگیزه ها اثر به سزایی دارد.
شاید اینکه در حدیث آمده است که از سعادت آدمی این است که فرزندش همکارش باشد، همین باشد. زیرا علاقه به کارفرما مانع کم کاری، بدکاری، هدر دادن وقت و امکانات است و سبب افزایش کمّی و کیفی کار است. البتّه ممکن است افرادی از فامیل بودن یا رفیق بودن سوء استفاده نیز بکنند که در آن موارد باید شرایط و افراد را تغییر داد.
5. وقت شناسی و مدیریّت زمان
در برنامه ریزی ها وقت شناسی و تناسب عمل با زمان انجام آن اهمیت دارد؛ گاهی که در کار خاصی دچار کسالت و سستی می شویم، بهتر است زمان انجام آن کار را تغییر دهیم. چون تغییر در زمان یک کار، موجب ایجاد انگیزه بیشتری خواهد شد.
در اسلام به اهمیت وقت و وقت شناسی و مدیریت زمان تأکید فراونی شده است:
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدای بزرگ زمان هایی را مانند اوقات نماز
ص:64
برگزیده و روزهایی را مثل روز جمعه وایّام حج و شب هایی را مثل شب قدر و ماههایی را مثل ماه رمضان برگزیده است.
نماز، گناهان میان دو نماز را پاک می کند و نمازجمعه گناهان جمعه تا جمعه وماه رمضان گناهان بین دو ماه رمضان را برطرف می کند و هیچ روز وشبی در دنیا بهتر از روز وشب دهه اول ذی الحجه نیست.(1)
بهترین زمان تعلیم و تربیت، دوران کودکی است. لقمان حکیم به فرزندش می گوید: فرزندم درکودکی تو را تربیت کردم تا دربزرگی بهره اش را ببری.
تربیت در کودکی به مراتب آسان تر از دوران بزرگسالی است: حضرت علی علیه السلام به فرزندش امام مجتبی علیه السلام فرمود: قلب کودک همانند زمین بی گیاه است، هرچه بر او عرضه شود، می پذیرد. به همین جهت من پیش از اینکه قلب تو سخت شود و دلت مشغول گردد، به تأدیب تو اقدام نمودم.(2)
و نیز فرمود: آنکه در کودکی آموزش نبیند، در بزرگی پیشرفتی ندارد.(3)
و فرمود: علم در کودکی، همچون نقش بر سنگ (ماندگار) است.(4) یا فرمود: در کودکی آموزش ببینید تا در بزرگسالی سروری کنید.(5)
تناسب کار با زمان مناسب، از نکات بسیار مهمی است که حضرت علی علیه السلام بر آن پافشاری دارد و می فرماید: آداب و رفتار زمان خود را به فرزندانتان تحمیل نکنید، چرا که آنان برای زمانی متفاوت با زمان شما آماده می شوند.(6)
1. مستدرک الوسائل، ج 10، ص 15.
2. وسائل الشیعه، ج 15، ص 197.
3. غررالحکم.
4. کنزالفوائد، ج 1، ص 319.
5. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 20، ص 267.
6. همان.
ص:65