2. نظارت و کنترل
داشتن سازمان و تشکیلات و به ویژه توجه به حضور و غیاب افراد و نظارت و پیگیری، انگیزه را در افراد زیاد می کند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هرگاه نماز صبح می خواندند، با نگاهشان جمعیت را حضور و غیاب می کرد و اگر کسی غایب بود، دلیلش را جویا می شد، اگر مسافرت بود برایش دعا می کرد و اگر بیمار بود به عیادتش می رفت.
به هر حال همین که مردم می دانستند توجه و نظارتی در کار است، برای
1. سوره قمر، آیه 49.
2. سوره الرّحمن، آیه 7.
ص:62
حضور نماز جماعت انگیزه بیشتری پیدا می کردند.
قرآن در قصه ی حضرت سلیمان می فرماید: سلیمان بر تمام افرادی که تحت فرمانش بودند نظارت دقیق داشت، حتی بر پرندگان. روزی هدهد غایب بود، فرمود: هدهد کجاست؟ چرا هدهد را نمی بینم؟(1) این نظارت و کنترل عامل مهمی در حفظ انگیزه و تعهد در افراد و جامعه است.
3. دسترسی به امکانات
برای انجام هر کاری نیاز به مقدّماتی است. از این رو داشتن حداقل امکانات، در ایجاد و حفظ انگیزه عامل مؤثری است. آدمی که از امکانات بی بهره است، نشاطش اندک و اراده اش سست می گردد. قرآن می فرماید: برای ترساندن دشمنان خدا هرچه در توان دارید آماده کنید.(وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ)(2)
البتّه توکّل و اخلاص و امدادهای الهی، با تهیه تدارکات و تجهیزات منافاتی ندارد. قرآن در یکجا می فرماید: خدا پرندگان را در آسمان نگه می دارد.(مٰا یُمْسِکُهُنَّ إِلاَّ الرَّحْمٰنُ)(3) و در جای دیگر می فرماید:(وَ مٰا مِنْ دَابَّهٍ فِی الْأَرْضِ وَ لاٰ طٰائِرٍ یَطِیرُ بِجَنٰاحَیْهِ)(4) پرنده با دو بال پرواز می کند. بنابراین گرچه خداوند پرنده را در فضا حفظ می کند، امّا این حفاظت توسط دو بال و بال زدن خود اوست.
در تاریخ می خوانیم که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله جمعی از مسلمانان را به منطقه ای فرستادند تا از ابزار نظامی آنان بازدید کرده و شیوه بکارگیری آن را فراگیرند و به سایر مسلمانان یاد دهند.
1. سوره نمل، آیه 20.
2. سوره انفال، آیه 60.
3. سوره ملک، آیه 19.
4. سوره انعام، آیه 38.
ص:63
بنابراین تهیه و دسترسی به امکانات و تجهیزات و مهارت ها، اراده انسان را نسبت به کار آسان تر و بیشتر و سریع تر می کند و منافاتی با حفاظت خداوند ندارد.
4. همکاران علاقمند
اگر همکاران، علاقه مند به کار و کارفرما و دیگر همکاران باشند، بازدهی کار رو به افزایش می نهد. مثل اینکه اگر فرزند انسان همکار و شاگردش باشد، روشن است که رابطه ی نسبی از نظر عاطفی و روحی در بالا بردن سطح انگیزه ها اثر به سزایی دارد.
شاید اینکه در حدیث آمده است که از سعادت آدمی این است که فرزندش همکارش باشد، همین باشد. زیرا علاقه به کارفرما مانع کم کاری، بدکاری، هدر دادن وقت و امکانات است و سبب افزایش کمّی و کیفی کار است. البتّه ممکن است افرادی از فامیل بودن یا رفیق بودن سوء استفاده نیز بکنند که در آن موارد باید شرایط و افراد را تغییر داد.