پیشگفتار:
برای بررسی مسئله ی انگیزه توجه به عوامل متعدّدی لازم است:
1 - عامل وراثت: بعضی ویژگی ها از راه وراثت به انسان منتقل می شود. بعضی از علاقه ها و سلیقه ها و انگیزه ها از نیاکان است.
2 - عامل روانی: بعضی امور بستگی به عواطف و هیجان های روحی و روانی دارد.
3 - عامل فرهنگی: گاهی مسائل فکری وفرهنگی وتربیتی در انگیزه ها ورفتارها مؤثرند.
4 - عامل مذهبی: گاهی باورها و ایمان و عقاید، انسان را نسبت به کار با انگیزه یا بی انگیزه می کند و هر کدام از این عوامل دارای شدّت و ضعف است و در افراد متفاوت آثار متفاوتی دارد.
همچنین بحث انگیزه از چند جهت قابل بررسی است:
* از زاویه ی مدیریت، که چگونه انگیزه کار را در کارگر و کارمند بالا ببریم.
* از زاویه ی اجتماعی و اینکه چگونه دیگران را نسبت به هدفی که داریم حساس و عاشق و با نشاط کنیم.
* از زاویه ی اقتصادی که چگونه با تقویت انگیزه ها، در رقابت های اقتصادی تولید و توزیع بهتر و بیشتری داشته باشیم.
ص:11
* از زاویه ی سیاسی که چگونه انگیزه مردم را در امور سیاسی مثل حضور در انتخابات و حمایت از نظام بالا ببریم.
* از زاویه فرهنگی که چگونه نشاط علمی را در دانش آموزان و دانشجویان زیاد کنیم.
* از زاویه ی دینی که چگونه مردم را نسبت به عقاید و تکالیف دینی متعهّد کنیم.
به هرحال بحث انگیزه یک بحث همیشگی و همگانی و در همه امور قابل تحلیل است. در ضمن توجّه به این نکته ضروری است که عوامل ایجاد انگیزه و بی انگیزگی و زاویه های گوناگون آن در افراد مختلف، متفاوت است.
موضوع بحث این نوشتار «راههای ایجاد و تقویت نشاط و انگیزه» است.
برخی مردم در امور دنیوی و اخروی بی تفاوت هستند، بدیهی است که کسالت و عدم تحرک، علامت بیماری است. بنابراین برای درمان آن ابتدا باید علل آن را از جهت تربیتی، روانی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و غیره جویا شد.
اینجانب پس از بررسی همه جانبه عوامل انگیزه، تا کنون به 110 عامل برخورد کرده ام که در این نوشتار بیان کرده و امیدوارم توانسته باشم حداقل بخشی از آنها را شرح دهم.
جامعه بی انگیزه وکم نشاط، جامعه ی مرده است. از این رو بحث عوامل ایجاد وتقویت انگیزه و نشاط به شدت مورد نیاز وزمینه رشد و سعادت مردم است.
دلایل یا بهانه های بی انگیزه شدن
1 - به اندازه ای که مزد می دهند کار می کنم.
2 - رئیس ما که قدر ما را ندارد و با ما مشورت نمی کند.
3 - پایان کارم را نمی دانم.
4 - مدیرم بی نظم و انضباط است و خودش کارش را درست انجام نمی دهد، من چرا تلاش کنم؟
ص:12
5 - ابزار مناسب ندارم.
6 - اختیارات ما محدود است.
7 - از ما که نامی برده نمی شود.
8 - مهارت جدیدی که به ما نیاموخته اند.
9 - با این کار به خوبی آشنا نیستم.
10 - فلان شخص یا چیز مانع است.
11 - این کار با روحیه من سازگار نیست.
12 - همکاران ما کم یا زیادند و کار پیش نمی رود.
13 - سازماندهی در کار نیست.
14 - نظارت در کار نیست.
15 - کارها به نمایش گذاشته نمی شود.
16 - به پیشنهادات و انتقاداتم توجهی نمی شود.
17 - میان مدیران اختلاف نظر یا بی اعتمادی است.
18 - اگر این کار را نکنم چه می شود؟
19 - آرامش محیط کار از نظر نظافت، سرما وگرما، نور و روشنائی تأمین نیست.
20 - با ادب با من برخورد نمی شود و مرا تحقیر می کنند.
21 - بیماری و اعتیاد دارم.
22 - گرفتاری های خانوادگی، نشاط مرا از بین برده است.
و موارد بسیار دیگر.
اینها نمونه هایی از عوامل بی نشاطی و بی انگیزگی است که ایمان به خدا ونظارت و پاداش او از یک سو، وآشنایی با تاریخ ومشکلات اولیای خدا که چگونه در برابر انواع بی مهری ها و تهمت ها و کمبودها وتحقیرها مقاومت کردند و بر راه خود پافشاری کردند
ص:13
تا بالاخره موفق شدند از سوی دیگر، می تواند انگیزه کار و نشاط را در انسان بیشتر کند.
آری، در میان عوامل ایجاد انگیزه، عامل معنوی و ایمانی و عامل الگوها قوی ترین عامل اند.
اکنون به بررسی عوامل تأثیرگذار در انگیزه و نشاط می پردازیم:
ص:14