احكامى ویژه درباره همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله)
(لّاَ جُنَاحَ عَلَیْهِنَّ فِى آبَائِهِنَّ وَلاَ أَبْنَائِهِنَّ وَلاَ إِخْوَانِهِنَّ وَلاَ أَبْنَاءِ إِخْوَانِهِنَّ وَلاَ أَبْنَاءِ أَخَوَاتِهِنَّ وَلاَ نِسَائِهِنَّ وَلاَ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ وَاتَّقِینَ اللهَ إِنَّ اللهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَىْءٍ شَهِیدآ)
بر آنان ]= همسران پیامبر[ گناهى نیست در مورد پدران و پسران و برادران و پسران برادران و پسران خواهران خود و زنان هم کیششان و بردگان خویش (که بدون حجاب در برابر آنان ظاهر شوند)؛ و تقواى الهى را پیشه کنید که خداوند نسبت به هر چیزى شاهد (و آگاه) است. (سوره احزاب، آیه 55)
شأن نزول :
برخى مفسّران نقل کرده اند که بعد از نزول آیه حجاب (آیه گذشته) پدران، فرزندان و بستگان همسران پیامبر(صلی الله علیه و آله) خدمتش عرض کردند: اى رسول خدا، آیا ما نیز با آنها از پشت پرده سخن گوییم؟ آیه مورد بحث نازل شد و به آنها پاسخ گفت که این حکم شامل شما نمى شود.
تفسیر :
مواردى که از این قانون حجاب مستثناست
از آنجا که در آیه گذشته حکم مطلقى درباره حجاب در مورد همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمده بود، اطلاق این حکم این توهّم را به وجود مى آورد که محارم آنها نیز موظّف به اجراى آن هستند و تنها از پشت پرده باید با آنها تماس بگیرند. آیه مورد بحث نازل شد و حکم این مسأله را شرح داد.
مى فرماید: «بر همسران پیامبر گناهى نیست که با پدران، فرزندان، برادران، فرزندانِ برادران، فرزندانِ خواهران خود، و زنان مسلمان، و بردگان خود، بدون حجاب تماس داشته باشند» (لاَ جُنَاحَ عَلَیْهِنَّ فِى آبَائِهِنَّ وَ لاَ أَبْنَائِهِنَّ وَ لاَ إِخْوَانِهِنَّ وَ لاَ أَبْنَاءِ إِخْوَانِهِنَّ وَ لاَ أَبْنَاءِ أَخَوَاتِهِنَّ وَ لاَ نِسَائِهِنَّ وَ لاَ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ).
به عبارت دیگر، محارم آنها که منحصر در این شش گروهند مستثنى هستند. و اگر گفته شود افراد دیگرى نیز جزءِ محارم اند که در این شش گروه نامى از آنها به میان نیامده مانند عموها و دایى ها در پاسخ باید گفت: از آنجا که قرآن فصاحت و بلاغت را در عالى ترین شکل خود رعایت مى کند و یکى از اصول فصاحت این است که هیچ کلمه اضافى در سخن نباشد، لذا در اینجا از ذکر عموها و دایى ها خوددارى کرده، چرا که با ذکر فرزندان برادر، و فرزندان خواهر، محرمیّت عموها و دایى ها روشن مى شود، زیرا محرمیّت همواره دوجانبه است، همان گونه که فرزند برادر نسبت به انسان محرم است، او هم نسبت به فرزند برادرش محرم خواهد بود (و مى دانیم چنین زنى عمّه محسوب مى شود) و نیز همان گونه که فرزند خواهر بر او محرم است او نیز به فرزند خواهر محرم است (و مى دانیم چنین زنى خاله محسوب مى شود).
هنگامى که عمّه و خاله نسبت به پسر برادر و پسر خواهر محرم باشد، عمو و دایى نیز نسبت به دختر برادر و دختر خواهر محرم خواهد بود (چرا که میان عمو و عمّه و نیز دایى و خاله هیچ تفاوتى نیست) و این یکى از ریزه کارى هاى قرآن است. دقّت کنید.
در اینجا سؤال دیگرى مطرح مى شود که پدر شوهر و پسر شوهر نیز جزءِ محارم زن محسوب مى شود، چرا ذکرى از اینها در اینجا به میان نیامده در حالى که در آیه 31 سوره نور آنها نیز به عنوان محارم مطرح شده اند.
پاسخ این سؤال نیز روشن است، زیرا در این آیه منحصراً سخن از حکم همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) در میان است، و مى دانیم پیغمبر (صلی الله علیه و آله) در زمان نزول این آیات نه پدرش در حیات بود و نه اجدادش و نه فرزند پسرى داشت ـ باز هم دقّت کنید. (593)
عدم ذکر برادران و خواهران رضاعى و مانند آن نیز به خاطر آن است که آنها در حکم برادر و خواهر و سایر محارم محسوب مى شوند و نیاز به ذکر مستقل ندارند.
و در پایان آیه لحن سخن را از غائب به خطاب تغییر داده، همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) را مخاطب ساخته مى گوید: «تقوا را پیشه کنید که خداوند بر هر چیزى آگاه است» و هیچ چیز بر او پنهان نیست (وَاتَّقِینَ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَىْءٍ شَهِیدًا).
چه اینکه حجاب و پرده و مانند اینها همه وسایلى براى حفظ از گناه بیش نیست، ریشه اصلى همان تقواست که اگر نباشد حتّى این وسایل نیز سودى نخواهد بخشید.
ذکر این نکته نیز در اینجا لازم است که «نِسائهِنَّ» (زنان آنها) اشاره به زنان هم کیش و مسلمان است، زیرا همان گونه که در تفسیر سوره نور گفتیم، براى زنان مسلمان شایسته نیست که در برابر زنان غیرمسلمان بدون پوشش باشند، چرا که آنها ممکن است مطالب را براى شوهرانشان توصیف کنند.
و اما جمله «وَ لا ما مَلَکَت أیمانُهُنّ» همان گونه که در تفسیر سوره نور نیز گفتیم، مفهوم وسیعى دارد که هم کنیزان را شامل مى شود و هم غلامان را، امّا طبق برخى روایات اسلامى اختصاص به کنیزان دارد؛ بنابراین، ذکر آنها بعد از ذکر زنان به طور کلّى، ممکن است از این نظر باشد که کنیزان غیر مسلمان را نیز شامل مى شود ـ دقّت کنید (ر.ک: ج 17، ص 439 ـ 442).