1. اشاعه فحشا چیست؟
از آنجا كه انسان یك موجود اجتماعى است، جامعه بزرگى كه در آن زندگى مى‌كند از یك نظر همچون خانه اوست، و حریم آن همچون حریم خانه او محسوب مى‌شود. پاكى جامعه، به پاكى او كمك مى‌كند و آلودگى آن به آلودگیش.
روى همین اصل در اسلام با هر كارى كه جوّ جامعه را مسموم یا آلوده كند شدیداً مبارزه شده است.
اگر مى بینیم در اسلام با غیبت شدیداً مبارزه شده، یکى از فلسفه هایش این است که غیبت، عیوب پنهانى را آشکار مى سازد و حرمت جامعه را جریحه دار مى کند.
اگر مى بینیم دستور عیب پوشى داده شده، یک دلیلش همین است که گناه جنبه عمومى و همگانى پیدا نکند.
اگر مى بینیم گناه آشکار اهمّیّتش بیش از گناه مستور و پنهان است تا آنجا که در روایتى از امام علىّ بن موسى الرّضا (علیه السلام) مى خوانیم: «المُذیعُ بِالسَّیِّئَةِ مَخذولٌ وَالْمُستَتِرُ بِالسَّیِّئَةِ مَغفُورٌ لَهُ؛ آن کس که گناه را نشر دهد مخذول و مطرود است و آن کس که گناه را پنهان مى دارد مشمول آمرزش الهى است». (557)
و اگر مى بینیم در آیات فوق، موضوع اشاعه فحشا با لحنى بسیار شدید و فوق العاده کوبنده محکوم شده نیز دلیلش همین است.
اصولاً گناه همانند آتش است، هنگامى که در نقطه اى از جامعه این آتش روشن شود باید تلاش کرد که آتش، خاموش یا حدّاقل محاصره گردد، امّا اگر به آتش دامن زنیم و آن را از نقطه اى به نقطه دیگر ببریم، حریق، همه جا را فرا خواهد گرفت و کسى قادر بر کنترل آن نخواهد بود.
از این گذشته، عظمت گناه در نظر عامّه مردم و حفظ ظاهر جامعه از آلودگى ها خود سدّ بزرگى در برابر فساد است، اشاعه فحشا، نشر گناه و تجاهر به فسق این سد را مى شکند، گناه را کوچک مى کند، و آلودگى به آن را ساده مى نماید.
در حدیثى از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) مى خوانیم: «مَن أذاعَ فاحِشَةً کانَ کَمُبتَدِئِها؛ کسى که کار زشتى را نشر دهد، همانند کسى است که آن را در آغاز انجام داده». (558)
در حدیث دیگرى از امام موسى بن جعفر (علیه السلام) مى خوانیم که مردى خدمتش آمد و عرض کرد: فدایت شوم از یکى از برادران دینى کارى نقل کردند که من آن را ناخوش داشتم، از خودش پرسیدم انکار کرد، در حالى که جمعى از افراد موثّق این مطلب را از او نقل کرده اند. امام فرمود: «کَذِّب سَمعَکَ وَ بَصَرَکَ عَن أخیکَ وَ اِن شَهِدَ عِندَکَ خَمسونَ قُسامَةً وَ قالَ لَکَ قَولٌ فَصَدِّقهُ وَ کَذِّبهُم، وَ لا تُذیعَنَّ عَلَیهِ شَیئاً تَشینُهُ بِهِ وَتَهدِمُ بِهِ مُروَّتَهُ، فَتَکونُ مِنَالَّذینَ قالَ اللّهُ عَزَّ وَجَلَّ: إنَّ الَّذینَ یُحِبّونَ أن تَشیعَ الفاحِشَةُ
فِى الَّذینَ آمَنوا لَهُم عَذابٌ ألیمٌ فِى الدُّنیا وَالآخِرَةِ؛ گوش و چشم خود را در مقابل برادر مسلمانت تکذیب کن، حتّى اگر پنجاه نفر سوگند خورند که او کارى کرده و او بگوید نکرده ام، از او بپذیر و از آنها نپذیر. هرگز چیزى که مایه عیب و ننگ اوست و شخصیّتش را از میان مى برد در جامعه پخش مکن که از آنها خواهى بود که خداوند درباره آنان فرموده است: کسانى که دوست مى دارند زشتى ها در میان مؤمنان پخش شود عذاب دردناکى در دنیا و آخرت دارند». (559)
ذکر این نکته نیز لازم است که «اشاعه فحشاء» اشکال مختلفى دارد :
گاه به این مى شود که دروغ و تهمتى را دامن بزند و براى این و آن بازگو کند.
گاه به این است که مراکزى که موجب فساد و نشر فحشاست به وجود آورد.
گاه به این است که وسایل معصیت در اختیار مردم بگذارد و یا آنها را به گناه تشویق کند.
بالاخره گاه به این حاصل مى شود که پرده حیا را بدرد و مرتکب گناه در ملاء عام شود. همه اینها مصداق «اشاعه فحشاء» است، چرا که مفهوم این کلمه وسیع و گسترده است ـ دقّت کنید.
2. بلاى شایعه سازى
جعل و پخش شایعات دروغین و نگران کننده، یکى از مهم ترین شاخه هاى جنگ روانى توطئه گران است.
هنگامى که دشمن قادر نیست از طریق رویارویى صدمه اى وارد کند، دست به پخش شایعات مى زند و از این طریق، افکار عمومى را نگران و به خود مشغول ساخته و از مسائل ضرورى و حسّاس منحرف مى کند.
شایعه سازى یکى از سلاح هاى مخرّب براى جریحه دار ساختن حیثیت نیکان، پاکان و پراکنده ساختن مردم از اطراف آنهاست.
در آیات مورد بحث ـ طبق شأن نزول هاى معروف ـ منافقان براى لکّه دار ساختن
حیثیت پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) و متزلزل ساختن وجاهت عمومى او، دست به جعل ناجوانمردانه ترین شایعات و پخش آن زدند، و پاکى بعضى از همسران پیامبربزرگ اسلام را ـ با استفاده از یک فرصت مناسب ـ زیر سؤال کشیدند و براى مدّتى نسبتاً طولانى چنان افکار مسلمانان را مشوب و ناراحت کردند که مؤمنان ثابت قدم و راستین همچون مارگزیده به خود مى پیچیدند، تا اینکه وحى الهى به یارى آنان آمد و چنان گوشمالى شدیدى به منافقان شایعه ساز داد که درس عبرتى براى همگان شد.
گرچه در جامعه هایى که خفقان سیاسى وجود دارد نشر شایعات یک نوع مبارزه محسوب مى شود، ولى انگیزه هاى دیگرى همچون انتقامجویى، تصفیه حساب هاى خصوصى، تخریب اعتماد عمومى، لکّه دار ساختن شخصیّت افراد بزرگ، و منحرف ساختن افکار از مسائل اساسى، از عوامل پخش شایعات محسوب مى شود.
این کافى نیست که ما بدانیم چه انگیزه اى سبب شایعه سازى است، مهم آن است که جامعه را از اینکه آلت دست شایعه سازان گردد، به نشر آن کمک کند و با دست خود وسیله نابودى خویش را فراهم سازد برحذر داریم، و به مردم توجّه دهیم که باید هر شایعه را همان جا که مى شنویم دفن کنیم و گرنه دشمن را خوشحال و پیروز ساخته ایم، و مشمول عذاب الیم دنیا و آخرت که در آیات فوق به آن اشاره شده خواهیم بود.
3. کوچک شمردن گناه
در آیات فوق از مسائلى که مورد نکوهش قرار گرفت این بود که شما گناهى همچون نشر بهتان و تهمت را مرتکب مى شوید و در عین حال آن را کوچک مى شمرید.
به راستى کوچک شمردن گناه، خود یکى از خطاهاست. کسى که گناه مى کند و آن را بزرگ مى شمرد و از کار خود ناراحت است، در مقام توبه و جبران برمى آید، امّا کسى که آن را کوچک مى شمرد و اهمّیّتى براى آن قائل نیست و حتّى گاه مى گوید: خوشا به حال من اگر گناه من همین باشد. چنین کسى در مسیر خطرناکى قرار گرفته و همچنان به گناه خود ادامه مى دهد.
به همین دلیل در حدیثى از امیر مؤمنان على (علیه السلام) مى خوانیم: «أشَدُّ الذُّنوبِ مَا
استَهانَ بِهِ صاحِبُهُ؛ شدیدترین گناهان گناهى است که صاحبش آن را سبک بشمارد»(560)(ر.ک: ج 14، ص 430 ـ 438).