1. سرانجام کار ملکه سبا
آنچه در قرآن مجید پیرامون ملکه سبا آمده همان مقدار است که در بالا خواندیم، سرانجام ایمان آورد و به خیل صالحان پیوست امّا اینکه بعد از ایمان به کشور خود بازگشت و به حکومت خود از طرف سلیمان ادامه داد، یا نزد سلیمان ماند و با او ازدواج کرد، یا به توصیه سلیمان با یکى از ملوک یمن که به «تُبّع» مشهور بودند پیمان زناشویى بست، در قرآن اشاره اى به اینها نشده چون در هدف اصلى قرآن که مسائل تربیتى است دخالتى نداشته.
ولى مفسّران و مورّخان هر کدام راهى برگزیده اند که تحقیق در آن ضرورتى ندارد، هر چند طبق گفته بعضى از مفسّران، مشهور و معروف(547) همان ازدواج او با سلیمان است.
یادآورى این مطلب را لازم مى دانیم که درباره سلیمان و لشکر و حکومت او و همچنین خصوصیّات ملکه سبا و جزییّات زندگیش، افسانه ها و اساطیر فراوانى گفته اند که گاه تشخیص آنها از حقایق تاریخى براى توده مردم مشکل مى شود، و گاه سایه تاریکى روى اصل این جریان تاریخى افکنده و اصالت آن را خدشه دار مى کند، و این است نتیجه شوم خرافاتى که با حقایق آمیخته مى شودکه باید کاملاً مراقب آن بود.
2. یک جمع بندى کلّى از سرگذشت سلیمان
بخشى از حالات سلیمان (علیه السلام) که در 30 آیه گذشته آمده، بیانگر مسائل بسیارى است که قسمتى از آن را در لابه لاى بحث ها خواندیم و به قسمت دیگرى اشاره گذرایى ذیلاً مى کنیم :
1. این داستان از موهبت علم وافرى که خداوند در اختیار سلیمان و داوود گذاشته است شروع مى شود، و به توحید و تسلیم در برابر فرمان پروردگار ختم مى گردد، آن هم توحیدى که پایگاهش نیز علم است.
2. این داستان نشان مى دهد که گاه غایب شدن یک پرنده و پرواز استثنایى او بر فراز یک منطقه ممکن است مسیر تاریخ ملّتى را تغییر دهد و آنها را از شرک به ایمان، و از فساد به صلاح بکشاند، و این است نمونه اى از قدرت نمایى پروردگار و نمونه اى از حکومت حق.
3. این داستان نشان مى دهد که نور توحید در تمام دل ها پرتوافکن است و حتّى یک پرنده ظاهراً خاموش، از اسرار عمیق توحید خبر مى دهد.
4. براى توجّه دادن یک انسان به ارزش واقعیش و نیز هدایت او به سوى اللّه باید نخست غرور و تکبّر او را در هم شکست، تا پرده هاى تاریک از جلوى چشم واقع بین او کنار برود، همان گونه که سلیمان با انجام دادن دو کار، غرور ملکه سبا را درهم شکست؛ حاضر ساختن تختش و به اشتباه افکندن او در برابر ساختمان قسمتى از قصر.
5. هدف نهایى در حکومت انبیا کشورگشایى نیست، بلکه هدف همان چیزى است که در آخرین آیه مورد بحث خواندیم که سرکشان به گناه خود اعتراف کنند، و در برابر ربّ العالمین سر تعظیم فرود آورند، و لذا قرآن با همین نکته داستان فوق را پایان مى دهد.
6. روح «ایمان» همان «تسلیم» است، به همین دلیل هم سلیمان در نامه اش روى آن تکیه مى کند، و هم ملکه سبا در پایان کار.
7. گاه یک انسان با دارا بودن بزرگ ترین قدرت، ممکن است نیازمند موجود ضعیفى همچون یک پرنده شود، نه تنها از علم او که از کار او نیز کمک مى گیرد و گاه مورچه اى با آن ضعف و ناتوانى وى را تحقیر مى کند.
8. نزول این آیات در مکّه که مسلمانان سخت از سوى دشمنان در فشار بودند و تمام درها به روى آنان بسته بود مفهوم خاصّى داشت، مفهومش تقویت روحیّه و دلدارى به آنان و امیدوار ساختن آنان به لطف و رحمت پروردگار و پیروزى هاى آینده بود (ر.ک: ج 15، ص 506 ـ 515).
بخش هفتم: زنان پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله)
سفارش ها، احکام و حکایت هایی درباره زنان پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)