1. منظور از روح خدا چیست؟
تقریباً همه مفسّران معروف، روح را در اینجا به «جبرئیل» فرشته بزرگ خدا تفسیر
کرده اند. تعبیر «روح» از او به خاطر آن است که هم روحانى است و هم وجودى است حیات بخش، زیرا حامل رسالت الهى به پیامبران است که احیاکننده همه انسان هاى لایق هستند.
اضافه روح در اینجا به خدا دلیل بر عظمت و شرافت این روح است که یکى از اقسام اضافه، اضافه تشریفیه است.
ضمناً از آیه مورد بحث استفاده مى شود که نزول جبرئیل مخصوص پیامبران نبوده است. البتّه به عنوان وحى و آوردن شریعت و کتاب هاى آسمانى منحصراً بر آنها نازل مى شده ولى براى رساندن پیام هاى دیگر (مانند پیام مزبور به مریم) مانعى ندارد که با غیر پیامبران نیز روبه رو شود.
2. «تمثّل» چیست؟
«تمثّل» در اصل از مادّه «مثول» به معنى ایستادن در برابر شخص یا چیزى است. «مُمَثَّل» به چیزى مى گویند که به صورت دیگرى نمایان گردد، بنابراین «تَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِیًّا» یعنى آن فرشته الهى به صورت انسان درآمد.
بى شک معنى این سخن آن نیست که جبرئیل صورتاً و سیرتاً تبدیل به انسان شد زیرا چنین انقلاب و تحوّلى ممکن نیست، بلکه منظور این است که او به صورت انسان درآمد هرچند سیرت او همان فرشته بود. ولى مریم در ابتداى امر که خبر نداشت چنین پنداشت که در برابر او انسانى است سیرتاً و صورتاً.
در روایات اسلامى و تواریخ «تَمَثّل» به معنى وسیع کلمه بسیار دیده مى شود، از جمله اینکه ابلیس در آن روز که مشرکان در «دارالندوه» جمع شده بودند و براى نابودى پیامبر (صلی الله علیه و آله) توطئه مى چیدند، او در لباس پیرمردى خیراندیش و خیرخواه ظاهر شد، و به اغوا کردن سران قریش پرداخت.
یا دنیا و باطن آن به صورت زن زیبا و دلربایى در برابر على (علیه السلام) نمایان شد و قدرت نفوذ در وى را نیافت که داستانش مفصّل و معروف است.
و نیز در روایات مى خوانیم که مال و فرزند و عمل انسان هنگام مرگ در چهره هاى مختلف و خاص در برابر او مجسّم مى شوند.
و یا اعمال انسان در قبر و روز قیامت تجسّم مى یابد و هر کدام در شکل خاصّى
ظاهر مى گردد. «تَمَثّل» در تمام این موارد مفهومش این است که چیزى یا شخصى صورتاً به شکل دیگرى در مى آید، نه اینکه ماهیّت و باطن آن تغییر یافته باشد(405) (ر.ک: ج 13، ص 44 ـ 50).
ادامه داستان حضرت مریم
(فَحَمَلَتْهُ فَانتَبَذَتْ بِهِ مَکَانآ قَصِیّآ * فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلَى جِذْعِ النَّخْلَةِ قَالَتْ یَا لَیْتَنِى مِتُّ قَبْلَ هَذَا وَکُنتُ نَسْیآ مَّنْسِیّآ * فَنَادَاهَا مِنْ تَحْتِهَا أَلاَّ تَحْزَنِى قَدْ جَعَلَ رَبُّکِ تَحْتَکِ سَرِیّآ * وَهُزِّى إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَیْکِ رُطَبآ جَنِیّآ * فَکُلِى وَاشْرَبِى وَقَرِّى عَیْنآ فَإِمَّا تَرَیِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدآ فَقُولِى إِنِّى نَذَرْتُ لِلرَّحْمَانِ صَوْمآ فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَوْمَ إِنسِیّآ)
سرانجام (مریم) به او ]= عیسى[ باردار شد؛ و او را به نقطه دوردستى برد. * درد زایمان او را به کنار تنه درخت خرمایى کشاند؛ (آن قدر ناراحت شد که) گفت: «اى کاش پیش از این مرده بودم، و کاملاً فراموش شده بودم!» * ناگهان از طرف پایین پایش او را صدا زد که : «غمگین مباش! پروردگارت زیر پاى تو چشمه آبى (گوارا) قرار داده است. * و این تنه نخل را به طرف خود تکان ده، تا رطب تازه اى بر تو فرو ریزد. * پس (از این غذاى لذیذ و آب گوارا) بخور و بنوش؛ و چشمت (به فرزندت) روشن باد! و هرگاه کسى از انسان ها را دیدى، (با اشاره) بگو: من براى خداوند رحمان روزه اى نذر کرده ام؛ بنابراین امروز با هیچ انسانى سخن نمى گویم. (و بدان که این نوزاد از تو دفاع خواهد کرد.)» (سوره مریم، آیات 22-26)
تفسیر :