مریم زنى نمونه
(إِذْ قَالَتْ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّی نَذَرْتُ لَکَ مَا فِی بَطْنِى مُحَرَّرآ فَتَقَبَّلْ مِنِّى إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ * فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّى وَضَعْتُهَا أُنْثَى وَاللهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَیْسَ الذَّکَرُ کَالاُْنْثَى وَإِنِّى سَمَّیْتُهَا مَرْیَمَ وَإِنِّى أُعِیذُهَا بِکَ وَذُرِّیَّتَهَا مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ)
(به یاد آورید) هنگامى را که همسر «عمران» گفت: «پروردگارا! آنچه را در رحم دارم، براى تو نذر کردم، که «مُحرّر» باشد (و آزاد براى خدمت خانه تو). از من بپذیر، که تو شنوا و دانایى.» * ولى هنگامى که او را به دنیا آورد، (و او را دختر یافت،) گفت: «پروردگارا! من او را دختر
آوردم ـ و خدا از آنچه او به دنیا آورده بود، آگاهتر بود ـ و پسر، همانند دختر نیست. (دختر نمى تواند وظیفه خدمتگزارى خانه خدا را همانند پسر انجام دهد.) من او را مریم نام گذاردم؛ و او وفرزندانش را از (وسوسه هاى) شیطان رانده شده، در پناه تو قرار مى دهم».
(سوره آل عمران، آیات 35-36)
تفسیر :
عمران و دخترش مریم
به دنبال اشاره به عظمت آل عمران که در آیات قبل آمده بود، در این آیات سخن از عمران و دخترش مریم به میان مى آورَد و به طور فشرده چگونگى تولّد و پرورش وبعضى از حوادث مهمّ زندگى این بانوى بزرگ را بیان مى کند.
توضیح اینکه: از تواریخ و اخبار اسلامى و گفته مفسّران استفاده مى شود که «حَنّة» و«اَشیاع» دو خواهر بودند که اوّلى به همسرى عمران از شخصیّت هاى برجسته بنى اسرائیل درآمد و دومى را زکریّا پیامبر خدا به همسرى برگزید. (353)
سال ها گذشت و از همسر عمران فرزندى متولّد نشد. روزى زیر درختى نشسته بود، پرنده اى را دید که به جوجه هاى خود غذا مى دهد، مشاهده این محبّت مادرانه، آتش عشق فرزند را در دل او شعله ور ساخت و از صمیم دل از درگاه خدا تقاضاى فرزند کرد. چیزى نگذشت که این دعاى خالصانه به هدف اجابت رسید وباردار شد.
از بعضى از روایات چنین برمى آید که خداوند به «عمران» وحى کرده بود پسرى پربرکت که مى تواند بیماران غیر قابل درمان را درمان کند و مردگان را به فرمان خدا حیات بخشد به او خواهد داد، که به عنوان پیامبر به سوى بنى اسرائیل فرستاده مى شود.
او این جریان را با همسر خود «حَنّه» در میان گذاشت. ازاین رو هنگامى که او باردار شد تصوّر کرد فرزند مزبور همان است که در رحم دارد، بى خبر از اینکه جنینى که در رحم اوست مادر آن فرزند (مریم) است. به همین دلیل نذر کرد پسر را
خدمتگزار خانه خدا (بیت المَقدِس) نماید، امّا هنگام تولّد مشاهده کرد که او دختر است، نگران شد که با این وضع چه کند، زیرا خدمتکاران بیت المَقدِس از میان پسران انتخاب مى شدند و سابقه نداشت دخترى به این عنوان انتخاب گردد.(354)
اکنون به تفسیر آیه بازمى گردیم.
در نخستین آیه مى فرماید: به یاد آورید «هنگامى را که همسر عمران گفت : خداوندا! آنچه را در رحم دارم براى تو نذر کردم تا محرّر (و آزاد براى خدمت خانه تو) باشد، آن را از من بپذیر که تو شنوا و دانایى» (إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّى نَذَرْتُ لَکَ مَا فِى بَطْنِى مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّى إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ). (355)
در این آیه به نذر همسر «عمران» به هنگام باردارى اشاره شده است. او تصوّر مى کرد فرزندش ـ با توجّه به بشارت خداوند ـ پسر است، ازاین رو واژه «مُحَرّرآ» ـ یا معادل دیگر در زبان دیگرـ رابه کار برد نه «مُحَرَّرَةً»و از خدا خواست که نذر او را بپذیرد.
واژه «مُحَرّرآ» از مادّه «تحریر» گرفته شده که به معناى آزاد ساختن است، و در اصطلاح آن زمان به فرزندانى گفته مى شد که به خدمت معبد و خانه خدا در مى آمدند تا نظافت و سایر خدمات را بر عهده گیرند و به هنگام فراغت مشغول عبادت پروردگار شوند.
از آنجا که آنها از هرگونه خدمت به پدر و مادر آزاد بودند، به آنان «مُحَرَّر» گفته مى شد، یا از این جهت که خالص از هرگونه کوشش دنیوى بوده اند، به آنان «مُحَرّر» مى گفتند.
بعضى گفته اند: این دسته از کودکان از موقعى که توانایى بر این خدمات داشتند تا سنّ بلوغ، وظایف خود را زیر نظر پدران و مادران انجام مى دادند و پس از رسیدن به سنّ بلوغ، تعیین سرنوشتشان به دست خودشان بود، اگر مى خواستند به کار در معبد پایان داده و بیرون مى رفتند و اگر تمایل داشتند بمانند مى ماندند.
بعضى گفته اند: اقدام همسر «عمران» به نذر دلیل بر آن است که «عمران» در همان حال باردارى او از دنیا رفته بود و گرنه بعید بود او مستقلّاً چنین نذرى کند. پس از آن مى‌افزاید: «هنگامى كه فرزند خود را به دنیا آورد (و او را دختر یافت) گفت: پروردگارا! من او را دختر آوردم» (فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّى وَضَعْتُهَا أُنْثَى).
البتّه «خدا از آنچه او به دنیا آورده بود آگاهتر بود» (وَاللهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ).
سپس افزود: «تو مى‌دانى كه دختر و پسر (براى هدفى كه من نذر كرده‌ام) یكسان نیستند» (وَ لَیْسَ الذَّكَرُ كَالاْنْثَى).
دختر پس از بلوغ عادت ماهیانه دارد و نمى‌تواند در مسجد بماند. به علاوه، نیروى جسمى آنها یكسان نیست؛ و نیز مسائل مربوط به حجاب و باردارى و وضع حمل ادامه این خدمت را براى دختر دشوار مى‌سازد و لذا همیشه پسران را نذر مى‌كردند.
از قراین موجود در آیه و روایاتى كه در تفسیر آیه وارد شده است استفاده مى‌شود كه جمله «وَ لَیسَ الذَّكَرُ كَالاُنثى» (پسر همانند دختر نیست) از زبان مادر مریم است، هرچند بعضى احتمال داده‌اند كه از كلام خدا باشد، ولى بعید به نظر مى‌رسد.
در اینجا این سؤال پیش مى‌آید كه مادر مریم قاعدتآ مى‌بایست بگوید: «وَلَیسَتِ الاُنثى كَالذّكَر» (این دختر همانند پسر نیست)، زیرا او دختر آورده بود نه پسر و لذا گفته‌اند: جمله تقدیم و تأخیرى دارد همان‌گونه كه در بسیارى از عبارات عرب معمول است، و چه بسا ناراحتى ناگهانى كه هنگام وضع حمل به او دست داد سبب شد سخن خود را این‌چنین ادا كند، زیرا او علاقه داشت صاحب پسرى شود تا خدمتگزار بیت‌المقدس باشد، همین علاقه سبب شد كه بى‌اختیار به هنگام سخن گفتن نام پسر را مقدّم دارد.
سپس افزود: «من او را مریم نام نهادم و او و فرزندانش را از (وسوسه‌هاى) شیطان رانده شده (از درگاه خدا) در پناه تو قرار مى‌دهم» (وَ إِنِّى سَمَّیْتُهَا مَرْیَمَ وَإِنِّى أُعِیذُهَا بِکَ وَذُرِّیَّتَهَا مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ).
«مریم» در لغت به معناى زن عبادتكار و خدمتگزار است، و چون مادرش بعد از وضع حمل این نام را بر او نهاد، نشانگر نهایت عشق و علاقه این مادر باایمان براى وقف فرزندش در مسیر بندگى و عبادت خداست.
ونیز به همین دلیل بود كه او پس از نامگذارى، نوزادش و فرزندانى را كه در آینده از او به وجود مى‌آیند، در برابر وسوسه‌هاى شیطانى به خداوند سپرد (ر.ك: ج 2، ص608-612).
ادامه داستان مریم(ع)
(فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَهَا نَبَاتآ حَسَنآ وَکَفَّلَهَا زَکَرِیَّا کُلَّمَا دَخَلَ عَلَیْهَا زَکَرِیَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقآ قَالَ یَا مَرْیَمُ أَنَّى لَکِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ)
خداوند، او ]= مریم[ را به طرز نیکویى پذیرفت؛ و به طرز شایسته اى، (نهال وجود) او را رویانید (و پرورش داد)؛ و سرپرستى او را به «زکریّا» سپرد. هر زمان زکریّا وارد محراب او مى شد، غذاى مخصوصى در کنار او مى دید. پس از او پرسید: «اى مریم! این روزى از کجا نصیب تو شده؟!» گفت: «این از سوى خداست. خداوند به هر کس بخواهد، بى حساب
روزى مى دهد». (سوره آل عمران، آیه 37)
تفسیر :