احکامی دیگر درباره پوشش زنان
(یَا أَیُّهَا النَّبِىُّ قُلْ لّاِزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنَى أَنْ یُعْرَفْنَ فَلاَ یُؤْذَیْنَ وَکَانَ اللهُ غَفُورآ رَّحِیمآ)
اى پیامبر! به همسران و دخترانت وزنان مؤمنان بگو: «جلباب ها ]= روسرى هاى بلند [خود را بر خویش فرو افکنند، این کار براى اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است؛ (و اگر تاکنون خطا و کوتاهى از آنها سرزده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده و مهربان است». (سوره احزاب، آیه 59)
شأن نزول :
در تفسیر علىّ بن ابراهیم در شأن نزول آیه نخست آمده است که آن روزها زنان مسلمان به مسجد مى رفتند و پشت سر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نماز مى گذاردند. هنگام شب، موقعى که براى نماز مغرب و عشا مى رفتند، بعضى از جوانان هرزه و اوباش بر سر راهشان مى نشستند و با مزاح و سخنان ناروا آنها را آزار مى دادند و مزاحم آنان مى شدند. آیه فوق نازل شد و به آنها دستور داد حجاب خود را به طور کامل رعایت کنند تا به خوبى شناخته شوند و کسى بهانه مزاحمت پیدا نکند.
در همان کتاب در شأن نزول آیه دوم مى خوانیم که گروهى از منافقین در مدینه بودند و انواع شایعات را پیرامون پیامبر (صلی الله علیه و آله) هنگامى که به بعضى از غزوات مى رفت در میان مردم منتشر مى ساختند.
گاه مى گفتند: پیامبر کشته شده.
و گاه مى گفتند: اسیر شده. مسلمانانى که توانایى جنگ را نداشتند و در مدینه مانده بودند سخت ناراحت مى شدند، شکایت نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آوردند. این آیه نازل شد و سخت این شایعه پراکنان را تهدید کرد.(313)
تفسیر :
اخطار شدید به مزاحمان و شایعه پراکنان
به دنبال نهى از آزردن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و مؤمنان در آیات گذشته، در اینجا روى یکى از موارد آزار تکیه مى کند و براى پیشگیرى از آن دو رهنمود ارائه مى دهد.
نخست به زنان باایمان دستور مى دهد که هرگونه بهانه و مستمسکى را از دست مفسده جویان بگیرند، سپس با شدیدترین تهدیدى که در آیات قرآن کم نظیر است، منافقان، مزاحمان و شایعه پراکنان را مورد حمله قرار مى دهد.
در قسمت اوّل مى گوید: «اى پیامبر، به همسران و دخترانت و زنان مؤمنین بگو : روسرى هاى بلند خود را بر خویش فرو افکنند تا شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند» (یَا أَیُّهَا النَّبِىُّ قُلْ لاِزْوَاجِکَ وَ بَنَاتِکَ وَ نِسَاءِ الْمُوْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنَى أَنْ یُعْرَفْنَ فَلاَ یُوْذَیْنَ).
در اینکه منظور از شناخته شدن چیست دو نظر در میان مفسّران وجود دارد که منافاتى با هم ندارند :
نخست اینکه در آن زمان معمول بود که کنیزان بدون پوشاندن سر و گردن از منزل بیرون مى آمدند، و چون از نظر اخلاقى وضع خوبى نداشتند، گاهى برخى جوانان هرزه مزاحم آنها مى شدند. در اینجا به زنان آزاد مسلمان دستور داده شد که حجاب اسلامى را کاملاً رعایت کنند تا از کنیزان شناخته شوند و بهانه اى براى مزاحمت به دست هرزگان ندهند.
بدیهى است مفهوم این سخن آن نیست که اوباش حق داشتند مزاحم کنیزان شوند، بلکه منظور این است که بهانه را از دست افراد فاسد بگیرند.
دیگر اینکه هدف این است که زنان مسلمان در پوشیدن حجاب، سهل انگار و بى اعتنا نباشند، مثل بعضى از زنان بى بندوبار که در عین داشتن حجاب، آن چنان بى پروا و لاابالى اند که غالباً قسمت هایى از بدنشان نمایان است و همین معنى توجّه افراد هرزه را به آنها جلب مى کند.
در اینکه منظور از «جلباب» چیست مفسّران و ارباب لغت چند معنى براى آن ذکر کرده اند :
1. ملحفه (چادر) و پارچه بزرگى که از روسرى بلندتر است و سر و گردن وسینه ها را مى پوشاند.
2. مقنعه و خمار (روسرى).
3. پیراهن گشاد. (314)
گرچه این معانى با هم متفاوتند، ولى قدر مشترک همه آنها این است که بدن را با آن بپوشاند (ضمناً باید توجّه داشت «جلباب» به کسر و فتح جیم هر دو قرائت مى شود).
امّا بیشتر به نظر مى رسد که منظور پوششى است که از روسرى بزرگ تر و از چادر کوچک تر است، چنانکه نویسنده لسان العرب روى آن تکیه کرده است.
و منظور از «یُدنینَ» (نزدیک کنند) این است که زنان «جلباب» را به بدن خویش نزدیک سازند تا درست آنها را محفوظ دارد، نه اینکه آن را آزاد بگذارند به طورى که گاه و بیگاه کنار رود و بدن آشکار گردد. به تعبیر ساده تر، لباس خود را جمع و جور کنند.
امّا اینکه بعضى خواسته اند از این جمله استفاده کنند که صورت را نیز باید پوشانید، هیچ دلالتى بر این معنى ندارد وکمتر کسى از مفسّران پوشاندن صورت را در مفهوم آیه داخل دانسته است.(315)
به هر حال از این آیه استفاده مى شود که حکم حجاب و پوشش براى زنان آزاد پیش از این زمان نازل شده بود، ولى بعضى روى ساده اندیشى درست مراقب آن نبودند، آیه فوق تأکید مى کند که در رعایت آن دقیق باشند.
و چون نزول این حکم جمعى از زنان باایمان را نسبت به گذشته پریشان مى ساخت، در پایان آیه مى افزاید: «خداوند همواره غفور و رحیم است» (وَ کَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا).
هرگاه در این امر کوتاهى کرده اید، چون بر اثر جهل و نادانى بوده است، خداوند شما را خواهد بخشید. پس توبه کنید و به سوى او بازگردید و وظیفه عفّت و پوشش را به خوبى انجام دهید (ر.ک: ج 17، ص 454 ـ 458).