توجه به نیازهاى معنوى خانواده
(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارآ وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَیْهَا مَلاَئِکَةٌ غِلاَظٌ شِدَادٌ لّاَ یَعْصُونَ اللهَ مَا أَمَرَهُمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ)
اى کسانى که ایمان آورده اید! خود و خانواده خویش را از آتشى که هیزم آن انسان ها و سنگ هاست نگه دارید؛ آتشى که فرشتگانى بر آن گمارده شده که خشن و سختگیرند و هرگز فرمان خدا را مخالفت نمى کنند و آنچه را فرمان داده شده اند (به طور کامل) اجرا مى نمایند. (سوره تحریم، آیه 6)
تفسیر :
خانواده خود را از آتش دوزخ نجات دهید
به دنبال اخطار و سرزنش نسبت به بعضى از همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) خداوند در آیات مورد بحث روى سخن را به همه مومنان کرده، دستورهایى درباره تعلیم و تربیت همسر و فرزندان و خانواده به آنها مى دهد. نخست مى فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید، خود و خانواده خویش را از آتشى که هیزم آن انسان ها و سنگ ها هستند نگاه دارید» (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ).
نگهدارى خویشتن، به ترک معاصى و عدم تسلیم در برابر شهوات سرکش، و نگهدارى خانواده، به تعلیم و تربیت و امر به معروف و نهى از منکر و فراهم ساختن محیطى پاک و خالى از هرگونه آلودگى در فضاى خانه و خانواده است، و این برنامه اى است که باید از هنگام نهادن نخستین سنگ بناى خانواده یعنى از تهیّه مقدّمات ازدواج و سپس لحظه تولّد فرزند آغاز گردد و در تمام مراحل با برنامه ریزى صحیح و با نهایت دقّت تعقیب شود.
به تعبیر دیگر، حقّ زن و فرزند تنها با تأمین هزینه زندگى و مسکن وتغذیه آنها حاصل نمى شود و مهم تر از آن، تغذیه روح و جان آنها و به کار گرفتن اصول تعلیم و تربیت صحیح است.
قابل توجّه اینکه تعبیر «قُوا» (نگاه دارید) اشاره به این است که اگر آنها را به حال خود رها کنید، خواه ناخواه به سوى آتش دوزخ پیش مى روند، شما هستید که باید آنها را از سقوط در آتش دوزخ حفظ کنید.
نکته :
تعلیم و تربیت خانواده
دستور امر به معروف و نهى از منکر یک دستور عام است که همه مسلمین نسبت
به یکدیگر دارند، ولى از آیات فوق و روایاتى که درباره حقوق فرزند و مانند آن در منابع اسلامى وارد شده به خوبى استفاده مى شود که انسان در مقابل همسر و فرزند خویش مسؤولیّت سنگین ترى دارد و موظّف است تا آنجا که مى تواند در تعلیم و تربیت آنها بکوشد، آنها را از گناه بازدارد و به نیکى ها دعوت نماید، نه اینکه تنها به تغذیه جسمشان قناعت کند.
در حقیقت، اجتماع بزرگ از واحدهاى کوچکى تشکیل مى شود که «خانواده» نام دارد و هرگاه این واحدهاى کوچک که رسیدگى به آن آسان تر است اصلاح گردد، کلّ جامعه اصلاح مى شود و این مسؤولیّت در درجه اوّل بر دوش پدران و مادران است.
مخصوصاً در عصر ما که امواج کوبنده فساد در بیرون خانواده ها بسیار قوى و خطرناک است، براى خنثى کردن آنها از طریق تعلیم و تربیت خانوادگى باید برنامه ریزى اساسى تر و دقیق تر انجام گیرد.
نه تنها آتش هاى قیامت بلکه آتش هاى دنیا از درون وجود انسان ها سرچشمه مى گیرد و هر کس موظّف است خانواده خود را از این آتش ها حفظ کند.
در حدیثى مى خوانیم هنگامى که آیه فوق نازل شد کسى از یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسید : چگونه خانواده خود را از آتش دوزخ حفظ کنم؟ حضرت فرمود: «تَأمُرُهُم بِما أمَرَ اللّهُ، وَ تَنهاهُم عَمّا نَهاهُمُ اللّهُ، إن أطاعوکَ کُنتَ قَد وَقَیتَهُم، وَ إن عَصُوکَ کُنتَ قَد قَضَیتَ ما عَلَیکَ؛ آنها را امر به معروف و نهى از منکر مى کنى، اگر از تو پذیرفتند آنها را از آتش دوزخ حفظ کرده اى و اگر نپذیرفتند وظیفه خود را انجام داده اى». (184)
و در حدیث جامع وجالب دیگرى از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمده است: «ألا کُلُّکُم راعٍ وَکُلُّکُم مَسؤولٌ عَن رَعِیَّتِهِ، فالأمیرُ عَلَى النّاسِ راعٍ، وَ هُوَ مَسؤولٌ عَن رَعِیَّتِهِ، وَالرَّجُلُ راعٍ عَلى أهلِ بَیتِهِ وَ هُوَ مَسؤولٌ عَنهُم، فالمَرئَةُ راعِیَةٌ عَلى أهلِ بَیتِ بَعلِها وَ وَلَدِهِ، وَ هِىَ مَسؤولَةٌ عَنهُم، ألا فَکُلُّکُم راعٍ، وَ کُلُّکُم مَسؤولٌ عَن رَعِیَّتِهِ؛ بدانید که همه شما نگهبانید و همه در برابر کسانى که مأمور نگهبانى آنها هستید مسؤولید، امیر و رئیس حکومت اسلامى نگهبان مردم است و در برابر آنها مسؤول است، مرد نگهبان خانواده خویش است و در مقابل آنها مسؤول، زن نیز نگهبان خانواده شوهر و فرزندان است و در
برابر آنها مسؤول است. بدانید همه شما نگهبانید و همه شما در برابر کسانى که مأمور نگهبانى آنها هستید مسؤولید». (185)
این بحث دامنه دار را با حدیثى از امیرمومنان على (علیه السلام) پایان مى دهیم. امام در تفسیر آیه فوق فرمود: «عَلِّمُوا أنفُسَکُم وَ أهلیکُمُ الخَیرَ، وَ أدِّبُوهُم؛ منظور این است که خود و خانواده خویش را نیکى بیاموزید و آنها را ادب کنید»(186) (ر.ک: ج 24، ص299ـ307).