امان از دست همسر و فرزند بد
(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ وَأَوْلاَدِکُمْ عَدُوّآ لَّکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ)
اى کسانى که ایمان آورده اید! بعضى از همسران و فرزندانتان دشمن شما هستند، از آنها برحذر باشید؛ و اگر عفو کنید و چشم بپوشید و ببخشید، (خدا شما را مى بخشد)، چرا که خداوند آمرزنده و مهربان است. (سوره تغابن، آیه 14)
شأن نزول :
در روایتى از امام باقر (علیه السلام) مى خوانیم که در مورد آیه (إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ...) فرمود : منظور این است که وقتى بعضى از مردان مى خواستند هجرت کنند، پسر و همسرش دامان او را گرفته، مى گفتند: تو را به خدا سوگند هجرت نکن، زیرا اگر بروى ما بعد از تو بى سرپرست خواهیم شد؛ بعضى مى پذیرفتند و مى ماندند. آیه فوق نازل شد و آنها را از قبول این گونه پیشنهادها و اطاعت فرزندان و زنان در این زمینه ها برحذر داشت.
امّا بعضى دیگر اعتنا نمى کردند و مى رفتند، ولى به خانواده خود مى گفتند: به خدا اگر با ما هجرت نکنید و بعداً در (دارالهجرة) مدینه نزد ما آیید، ما مطلقاً به شما اعتنا نخواهیم کرد، ولى به آنها دستور داده شد که هر وقت خانواده آنها به آنها پیوستند، گذشته را فراموش کنند و جمله (وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ) ناظر به همین معناست.(182)
تفسیر :
اموال و فرزندانتان وسیله آزمایش شما هستند
از آنجا که در آیات گذشته فرمان به اطاعت بى قید و شرط خدا ورسولش آمده بود و چون یکى از موانع مهمّ این راه علاقه افراطى به اموال و همسران وفرزندان است، در آیات مورد بحث به مسلمانان در این زمینه هشدار مى دهد.
نخست مى گوید: «اى کسانى که ایمان آورده اید، برخى همسران وفرزندانتان دشمنان شما هستند از آنها برحذر باشید» (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ وَأَوْلاَدِکُمْ عَدُوًّا لَکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ).
نشانه هاى این عداوت کم نیست.
گاه مى خواهید اقدام به کار مثبتى همچون هجرت کنید دامان شما را مى گیرند و مانع این فیض عظیم مى شوند. گاه انتظار مرگ شما را مى کشند تا ثروت شما را تملّک کنند و مانند اینها.
بدون شک نه همه فرزندان چنین اند و نه همه همسران، لذا در آیه با تعبیر «مِن» تبعیضیه به همین معنى اشاره مى کند که تنها بعضى از آنها چنین اند، مراقب آنها باشید.
این دشمنى گاه در لباس دوستى است و به گمان خدمت است و گاه به راستى با نیّت سوء و قصد عداوت انجام مى گیرد، یا به قصد منافع خویشتن.
مهم این است که وقتى انسان بر سر دوراهى قرار مى گیرد که راهى به سوى خدا مى رود و راهى به سوى زن و فرزند و این دو احیاناً از هم جدا شده اند، باید در تصمیم گیرى تردید به خود راه ندهد، رضاى حق را بر همه چیز مقدّم بشمارد، زیرا نجات دنیا و آخرت در آن است.
لذا در آیه 23 سوره توبه مى خوانیم: (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تَتَّخِذُوا آبَاءَکُمْ وَإِخْوَانَکُمْ أَوْلِیَاءَ إِنِاسْتَحَبُّوا الْکُفْرَ عَلَى الاْیمَانِ وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَأُولَـئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ) «اى کسانى که ایمان آورده اید، پدران و برادرانتان را دوستان خود قرار ندهید اگر آنها کفر را بر ایمان مقدّم بشمرند، و هر کس از شما آنها را دوست دارد ظالم و ستمگر است».
ولى از آنجا که ممکن است این دستور بهانه اى براى خشونت، انتقامجویى و افراط از ناحیه پدران و همسران گردد، بلافاصله در ذیل آیه براى تعدیل آنها مى فرماید: «و اگر عفو کنید، صرف نظر نمایید و ببخشید خداوند نیز شما را مشمول عفو و رحمتش قرار مى دهد، چرا که خدا غفور و رحیم است» (وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ).
بنابراین اگر آنها از کار خود پشیمان شدند و در مقام عذرخواهى برآمدند، یا بعد از هجرت به شما پیوستند، آنها را از خود نرانید، عفو و گذشت پیشه کنید، همان طور که انتظار دارید خدا هم با شما چنین کند (ر.ک: ج 24، ص 215 ـ 217).