پرداخت مهریه زنان به طور كامل
(وَإِنْ أَرَدْتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّکَانَ زَوْجٍ وَآتَیْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنطَارآ فَلاَ تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئآ أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَانآ وَإِثْمآ مُّبِینآ * وَکَیْفَ تَأْخُذُونَهُ وَقَدْ أَفْضَى بَعْضُکُمْ إِلَى بَعْضٍ وَأَخَذْنَ مِنْکُمْ مِّیثَاقآ غَلِیظآ)
و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگرى به جاى همسر خود انتخاب کنید، و مال فراوانى (به عنوان مهر) به یکى از آنها پرداخته اید، چیزى از آن را پس نگیرید. آیا براى بازپس گرفتن آن، به تهمت و گناه آشکار متوسّل مى شوید؟! * و چگونه آن را بازپس مى گیرید، در حالى که شما با یکدیگر آمیزش کامل داشته اید؟! و (از این گذشته،) آنها (هنگام ازدواج،) از شما پیمان محکمى گرفته اند. (سوره نساء، آیات 20-21)
شأن نزول :
پیش از اسلام مرسوم بود که اگر مى خواستند همسر سابق را طلاق دهند و ازدواج جدیدى کنند، براى فرار از پرداخت مهر، همسر خود را به اعمال منافى عفّت متّهم
مى کردند و بر او سخت مى گرفتند تا حاضر شود مهر خویش را ـ که به طور معمول قبلاً دریافت مى شد ـ بپردازد و طلاق گیرد و همان مهر را براى همسر دوم قرار مى دادند.
آیه فوق به شدّت از این کار زشت جلوگیرى کرده و آن را مورد نکوهش قرار مى دهد. (106)
تفسیر :
از مهریّه همسر چیزى کم نگذارید
این آیه نیز براى حمایت بخش دیگرى از حقوق زنان نازل گردیده است و به عموم مسلمانان دستور مى دهد به هنگام تصمیم بر جدایى از همسر و انتخاب همسر جدید حق ندارند چیزى از مهر همسر اوّل خود را کم بگذارند، یا اگر پرداخته اند پس بگیرند هر قدر هم مهر زیاد باشد. مى فرماید: «و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگرى به جاى همسر خود انتخاب کنید، و مال فراوانى (به عنوان مهر) به او پرداخته اید، چیزى از آن را پس نگیرید» (وَ إِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَکَانَ زَوْجٍ وَ آتَیْتُمْ إِحْدَیهُنَّ قِنْطَارًا فَلاَ تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئًا).
همان طور که در سابق گفتیم، «قِنطار» به معناى مال و ثروت فراوان است. راغب در مفردات مى گوید: اصل «قنطار» از «قنطره» به معناى پل است و چون اموال فراوان همچو پلى هستند که انسان در زندگى مى تواند از آنها استفاده کند، از این جهت به آن قنطار گفته اند. (107)
زیرا فرض این است که طلاق در اینجا به خاطر منافع شوهر صورت مى گیرد نه به خاطر انحراف زن از جاده عفّت، بنابراین دلیلى ندارد که حقّ مسلّم آنها پایمال شود.
سپس به طرز عمل دوران جاهلیّت در این باره اشاره نموده که همسر خود را متّهم به اعمال منافى عفّت مى کردند. مى فرماید: «آیا براى بازپس گرفتنِ مَهر زنان، به تهمت و گناه آشکار متوسّل مى شوید»؟! (أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَانًا وَ إِثْمًا مُبِینًا).
یعنى اصل عمل ظلم است و گناه، و متوسّل شدن به یک وسیله ناجوانمردانه و غلط، گناه آشکار دیگرى است.
در آیه بعد مجدّدآ براى تحریک عواطف انسانى مردان، با استفهام انکارى اضافه مى کند: شما و همسرانتان مدّت ها در خلوت با هم بوده اید، همانند یک روح در دو بدن، ارتباط و آمیزش کامل داشته اید، چگونه بعد از این همه نزدیکى، همچو بیگانه ها و دشمنان با یکدیگر رفتار مى کنید، و حقوق مسلّم آنها را زیر پا مى نهید؟! مى فرماید : «چگونه آن را بازپس مى گیرید، در حالى که شما با یکدیگر تماس و آمیزش کامل داشته اید»؟ (وَ کَیْفَ تَأْخُذُونَهُ وَ قَدْ أَفْضَى بَعْضُکُمْ إِلَى بَعْضٍ).(108)
این درست همانند تعبیرى است که در فارسى امروز داریم که اگر دو نفر دوست صمیمى با هم به نزاع برخیزند به آنها مى گوییم شما سال ها با یکدیگر نان و نمک خورده اید، چرا نزاع مى کنید؟ در حقیقت، ستم کردن در این گونه موارد به شریک زندگى، ستم بر خویشتن است.
آن گاه مى فرماید: «و (از این گذشته) آنان (هنگام ازدواج،) از شما پیمان محکمى گرفته اند» (وَ أَخَذْنَ مِنْکُمْ مِیثَاقًا غَلِیظًا).
چگونه این پیمان مقدّس را نادیده مى گیرید و اقدام به پیمان شکنى آشکار مى کنید؟
ضمنآ باید توجّه داشت که این آیه درباره طلاق همسر سابق براى انتخاب همسر جدید وارد شده، ولى اختصاص به آن ندارد بلکه منظور این است که در هر مورد که طلاق به پیشنهاد مرد صورت گیرد و زن تمایلى به جدایى ندارد، باید تمام مهر پرداخت شود و چیزى از آن بازپس نگیرند، خواه تصمیم بر ازدواج مجدّد داشته باشد یا نه.
بنابراین جمله «اِن أرَدتُمُ استِبدالَ زَوجٍ» (اگر بخواهید همسر دیگرى انتخاب کنید) در حقیقت ناظر به وضع دوران جاهلیّت بوده است و دخالتى در اصل حکم ندارد. ذکر این نکته نیز لازم است که «استبدال» به معناى طلب تبدیل کردن است. بنابراین معنى طلب و اراده در آن افتاده است، و اگر مشاهده مى کنیم با «أرَدتُم» (بخواهید) ضمیمه شده به خاطر این است که مى خواهد این نکته را گوشزد کند که به هنگام مقدّمه چینى و تصمیم بر تبدیل کردن همسر خود نباید از مقدّمات نامشروع و ناجوانمردانه شروع کنید (ر.ک: ج 3، ص 405 ـ 408).