4. تشکیل خانواده باید با دقّت و مطالعه باشد
بعضى از مفسّران معاصر در اینجا اشاره به نکته ظریفى کرده اند و آن این است که آیه مورد بحث و 21 آیه دیگر که به دنبال آن مى آید احکام مربوط به تشکیل خانواده را در ابعاد مختلف بیان مى کند و در این آیات، دوازده حکم در این باره بیان شده است :
1. حکم ازدواج با مشرکان
2. تحریم نزدیکى در حال حیض
3. حکم سوگند به عنوان مقدّمه اى براى مسأله ایلاء (منظور از ایلاء آن است که کسى سوگند یاد کند با همسرش آمیزش نکند)
4. حکم ایلاء و به دنبال آن طلاق
5. عدّه نگه داشتن زنان مطلّقه
6. عدد طلاق ها
7. نگه داشتن زن با نیکى یا رها کردن با نیکى
8. حکم شیردادن نوزادان
9. عدّه زنى که شوهرش وفات کرده
10. خواستگارى زن قبل از تمام شدن عدّه او
11. مهر زنان مطلّقه قبل از دخول
12. حکم متعه.
این احکام با تذکّرات اخلاقى و تعبیراتى که نشان مى دهد مسأله تشکیل خانواده نوعى عبادت پروردگار است و باید همراه با فکر و اندیشه باشد آمیخته شده است (88) (ر.ک: ج 2، ص 158 ـ 164).
حقوق و مسئولیت متقابل همسران
(وَالْمُطَلَّقَاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلاَثَةَ قُرُوءٍ وَلاَ یَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ یَکْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللهُ فِی أَرْحَامِهِنَّ إِنْ کُنَّ یُؤْمِنَّ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الاْخِرِ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِى ذَلِکَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلاَحآ وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ)
زنان مطلّقه، باید تا سه مرتبه عادت ماهیانه دیدن (و پاک شدن) انتظار بکشند (و عدّه نگه دارند)؛ و اگر به خدا و روز بازپسین، ایمان دارند، براى آنها حلال نیست که آنچه را خدا در رحم هایشان آفریده، کتمان کنند. و همسرانشان، براى بازگرداندن آنها (به زندگى زناشویى) در این مدّت، (از دیگران) سزاوارترند؛ این در صورتى است که (به راستى) خواهان اصلاح باشند. و براى زنان، همانند وظایفى که بر دوش آنهاست، حقوق شایسته اى قرار داده شده؛ و مردان بر آنان برترى دارند؛ و خداوند توانا و حکیم است. (سوره بقره، آیه 228)
حق و وظیفه جدایى ناپذیرند
در اینجا قرآن به یک اصل اساسى اشاره کرده و آن این است که هر جا «وظیفه اى»وجود دارد در کنار آن «حقّى» هم ثابت است. یعنى وظیفه هرگز از حق جدا نیست. مثلاً پدر و مادر وظایفى در برابر فرزندان خود دارند، همین سبب مى شود که حقوقى نیز به گردن آنها داشته باشند.
یا اینکه قاضى موظّف است براى بسط و تعمیم عدالت، حدّاکثر کوشش را بنماید. در مقابل، حقوق فراوانى هم براى او قرار داده شده است. این موضوع حتّى در مورد پیامبران و امّت ها نیز ثابت است.
در آیه مورد بحث نیز اشاره به این حقیقت شده است. مى فرماید: به همان اندازه که زنان وظایفى دارند، حقوقى هم برایشان قرار داده شده است و از تساوى این «حقوق» با آن «وظایف»، اجراى عدالت در حقّ آنان عملى مى گردد.
عکس این معنى نیز ثابت است که اگر براى کسى حقّى قرار داده شده، در مقابل وظایفى هم به عهده او خواهد بود. از این رو نمى توان کسى را یافت که حقّى در موردى داشته باشد بدون اینکه وظیفه اى بر دوش او قرار گیرد (ر.ک: ج 2، ص 193).