3. این آیه منسوخ نشده است
بعضى از مفسّران گفته اند: حکم آیه مورد بحث منسوخ شده و ناسخ آن آیه (وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَاب)(87) است که اجازه ازدواج با زنان اهل کتاب را مى دهد.
این تصوّر از آنجا ناشى شده که گمان کرده اند آیه مورد بحث ازدواج با همه کفّار را تحریم کرده است. بنابراین آیه 5 سوره مائده که اجازه ازدواج با کفّار اهل کتاب را مى دهد، ناسخ این حکم ـ یا مخصّص آن ـ است.
ولى با توجّه به آنچه در تفسیر آیه مورد بحث گفته شد معلوم مى شود که این آیه فقط نظر به ازدواج با بت پرستان دارد نه کفّار اهل کتاب مانند یهود و نصارى (البتّه در مورد ازدواج با کفّار اهل کتاب نیز قرائنى در آیه و روایات اهل بیت علیهم السلام است که نشان مى دهد منظور فقط ازدواج موقّت است).
4. تشکیل خانواده باید با دقّت و مطالعه باشد
بعضى از مفسّران معاصر در اینجا اشاره به نکته ظریفى کرده اند و آن این است که آیه مورد بحث و 21 آیه دیگر که به دنبال آن مى آید احکام مربوط به تشکیل خانواده را در ابعاد مختلف بیان مى کند و در این آیات، دوازده حکم در این باره بیان شده است :
1. حکم ازدواج با مشرکان
2. تحریم نزدیکى در حال حیض
3. حکم سوگند به عنوان مقدّمه اى براى مسأله ایلاء (منظور از ایلاء آن است که کسى سوگند یاد کند با همسرش آمیزش نکند)
4. حکم ایلاء و به دنبال آن طلاق
5. عدّه نگه داشتن زنان مطلّقه
6. عدد طلاق ها
7. نگه داشتن زن با نیکى یا رها کردن با نیکى
8. حکم شیردادن نوزادان
9. عدّه زنى که شوهرش وفات کرده
10. خواستگارى زن قبل از تمام شدن عدّه او
11. مهر زنان مطلّقه قبل از دخول
12. حکم متعه.
این احکام با تذکّرات اخلاقى و تعبیراتى که نشان مى دهد مسأله تشکیل خانواده نوعى عبادت پروردگار است و باید همراه با فکر و اندیشه باشد آمیخته شده است (88) (ر.ک: ج 2، ص 158 ـ 164).
حقوق و مسئولیت متقابل همسران
(وَالْمُطَلَّقَاتُ یَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلاَثَةَ قُرُوءٍ وَلاَ یَحِلُّ لَهُنَّ أَنْ یَکْتُمْنَ مَا خَلَقَ اللهُ فِی أَرْحَامِهِنَّ إِنْ کُنَّ یُؤْمِنَّ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الاْخِرِ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِى ذَلِکَ إِنْ أَرَادُوا إِصْلاَحآ وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ وَاللهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ)
زنان مطلّقه، باید تا سه مرتبه عادت ماهیانه دیدن (و پاک شدن) انتظار بکشند (و عدّه نگه دارند)؛ و اگر به خدا و روز بازپسین، ایمان دارند، براى آنها حلال نیست که آنچه را خدا در رحم هایشان آفریده، کتمان کنند. و همسرانشان، براى بازگرداندن آنها (به زندگى زناشویى) در این مدّت، (از دیگران) سزاوارترند؛ این در صورتى است که (به راستى) خواهان اصلاح باشند. و براى زنان، همانند وظایفى که بر دوش آنهاست، حقوق شایسته اى قرار داده شده؛ و مردان بر آنان برترى دارند؛ و خداوند توانا و حکیم است. (سوره بقره، آیه 228)