2. مشرکان چه اشخاصى هستند؟
واژه «مشرک» در قرآن غالبآ به بت پرستان اطلاق شده، ولى بعضى از مفسّران معتقدند که مشرک شامل سایر کفّار، مانند یهود، نصارى، مجوس ـ به طور کلّى اهل کتاب ـ نیز مى شود، زیرا هر کدام از این طوایف براى خداوند شریکى قائل شدند؛ نصارى قائل به خدایان سه گانه (تثلیث) و مجوس قائل به خدایان دوگانه اهور مزدا و اهریمن (ثنویت) و یهود، عُزیر را فرزند خدا مى دانستند. این عقاید گرچه شرک آور است، با توجّه به اینکه در آیات متعدّدى مشرکان در برابر اهل کتاب قرار گرفته اند، و با توجّه به اینکه یهود و نصارى و مجوس در اصل متّکى به نبوّت راستین وکتاب آسمانى هستند، معلوم مى شود که منظور قرآن از مشرک همان بت پرست است.
حدیث معروفى از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل شده است که در ضمن وصایاى خود فرمود : «مشرکان را از جزیرة العرب بیرون کنید».(86) شاهد این مدّعاست، زیرا به طور مسلّم
اهل کتاب از جزیرة العرب اخراج نشدند، بلکه به عنوان یک اقلّیّت مذهبى طبق دستور قرآن، با دادن جزیه در پناه اسلام زندگى مى کردند.
3. این آیه منسوخ نشده است
بعضى از مفسّران گفته اند: حکم آیه مورد بحث منسوخ شده و ناسخ آن آیه (وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَاب)(87) است که اجازه ازدواج با زنان اهل کتاب را مى دهد.
این تصوّر از آنجا ناشى شده که گمان کرده اند آیه مورد بحث ازدواج با همه کفّار را تحریم کرده است. بنابراین آیه 5 سوره مائده که اجازه ازدواج با کفّار اهل کتاب را مى دهد، ناسخ این حکم ـ یا مخصّص آن ـ است.
ولى با توجّه به آنچه در تفسیر آیه مورد بحث گفته شد معلوم مى شود که این آیه فقط نظر به ازدواج با بت پرستان دارد نه کفّار اهل کتاب مانند یهود و نصارى (البتّه در مورد ازدواج با کفّار اهل کتاب نیز قرائنى در آیه و روایات اهل بیت علیهم السلام است که نشان مى دهد منظور فقط ازدواج موقّت است).
4. تشکیل خانواده باید با دقّت و مطالعه باشد
بعضى از مفسّران معاصر در اینجا اشاره به نکته ظریفى کرده اند و آن این است که آیه مورد بحث و 21 آیه دیگر که به دنبال آن مى آید احکام مربوط به تشکیل خانواده را در ابعاد مختلف بیان مى کند و در این آیات، دوازده حکم در این باره بیان شده است :
1. حکم ازدواج با مشرکان
2. تحریم نزدیکى در حال حیض
3. حکم سوگند به عنوان مقدّمه اى براى مسأله ایلاء (منظور از ایلاء آن است که کسى سوگند یاد کند با همسرش آمیزش نکند)
4. حکم ایلاء و به دنبال آن طلاق
5. عدّه نگه داشتن زنان مطلّقه
6. عدد طلاق ها
7. نگه داشتن زن با نیکى یا رها کردن با نیکى
8. حکم شیردادن نوزادان
9. عدّه زنى که شوهرش وفات کرده
10. خواستگارى زن قبل از تمام شدن عدّه او
11. مهر زنان مطلّقه قبل از دخول
12. حکم متعه.
این احکام با تذکّرات اخلاقى و تعبیراتى که نشان مى دهد مسأله تشکیل خانواده نوعى عبادت پروردگار است و باید همراه با فکر و اندیشه باشد آمیخته شده است (88) (ر.ک: ج 2، ص 158 ـ 164).