شناسه کتاب
در این کتاب مجموعه مباحث حوزه زنان در قرآن کریم و به تبع آن در تفسیر نمونه مورد دقت قرار گرفته و با ترتیب منطقی در هفت بخش کلی تنظیم شده است.
نویسنده : حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی مد ظله العالی
تهیه و تنظیم : سعید داودی
منبع: www.makarem.ir
مقدمه
مقدمه حضرت آیت الله العظمى مكارم شیرازى (دامت بركاته)
دانشمندان اسلامى، پس از نزول وحى، با الهام از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و راسخان در علوم الهى، براى تبیین حقایق قرآنى تلاش گسترده اى انجام داده و به تفسیر و تبیین قرآن پرداخته اند، تا زوایاى پنهان آیات را روشن سازند و فهم آن را همگانى نمایند، چرا که قرآن، نور، موعظه، شفا، ذکر، فرقان و برهان است.
در عصر ما نیز به تناسب نیازها، تلاش هاى درخور تحسینى انجام شده، اما ورود شبهات از دنیاى غرب و لزوم مراجعه تازه به قرآن براى پاسخ گویى به نیازهاى زمانه، ما را بر آن داشت که تفسیرى نو، با قلمى روان، بیانى تازه و ناظر به نیازمندى هاى روز بنویسیم. خوشبختانه اقبالى که از جلدهاى نخست «تفسیر نمونه» صورت گرفت، ما را به ادامه کار دلگرم تر نمود. این تلاش ها که به همراه جمعى از نخبگان و دانشمندان حوزه علمیه قم در مدت پانزده سال به ثمر نشست ـ بحمدالله ـ استقبال گسترده اى را در میان طبقات مختلف مردم به همراه داشت و به سرعت به خانه ها و کتابخانه هاى پژوهندگان و تشنگان معارف قرآنى راه یافت، به گونه اى که این تفسیر بارها تجدید چاپ شد و برخى از مجلدات آن تاکنون به چاپ شصتم رسیده است. همچنین این تفسیر به زبان هاى دیگر از جمله عربى و اردو به طور کامل ترجمه شده و مورد استفاده عالمان، خطیبان و محققان دیگر کشورها نیز قرار گرفته است، که همه این ها از برکت قرآن است.
شیوه اى دیگر در مطالعه قرآن ـ علاوه بر شیوه معمول که به صورت ترتیبى است ـ شیوه مطالعه موضوعى قرآن، همراه با تفسیر آن است. این شیوه ثمرات فراوانى دارد. از جمله این که وقتى پژوهشگرى مثلا بحث شفاعت را در قرآن به صورت موضوعى دسته بندى کند، آیات آن را در کنار یکدیگر قرار دهد و به مطالعه آن ها بپردازد؛ این نوع نگاه، حقایق تازه اى را به روى او مى گشاید و مشکلات و متشابهات قرآن را براى او حل مى کند و پژوهشگر به جمع بندى منطقى دست مى یابد. همین سبب شد که در میان معاصران، تفسیر موضوعى به صورت جدّى مورد توجه قرار گیرد، و ما نیز بر همین اساس، تفسیر موضوعى قرآن را با عنوان «پیام قرآن» در 10 جلد و «اخلاق در قرآن» در سه جلد نوشته ایم.
بر همین اساس، مى توان تفسیر نمونه را نیز به صورت موضوعى مورد مطالعه قرار داد و مباحث مربوط به یک موضوع را از آن استخراج و به صورت دسته بندى شده عرضه کرد؛ در این مسیر نیز ـ بحمدالله ـ تفسیر نمونه منبع جوشانى براى محققان گردید و موضوعات گوناگونى از آن جداگانه استخراج و چاپ شد. از جمله: «شرح وتفسیر لغات قرآن» بر اساس تفسیر نمونه، «قصه هاى قرآن» از تفسیر نمونه، «حج و حرمین شریفین» در تفسیر نمونه و... .
* * *
از کارهاى تازه اى که دراین باره مى توانست مورد توجه قرار گیرد، مسائل مربوط به زنان در تفسیر نمونه است، اهمیت این کار از آن جهت است که دشمنان اسلام و آنها که از پیشرفت سریع اسلام نگران اند و آن را مخالف منافع مادى خود مى بینند براى ضربه زدن به آن به روش هاى مختلفى متوسل مى شوند که یکى از مهم ترین آنها خرده گیرى بر اصول اسلام و ایجاد شبهه در احکام آن است.
یکى از این مسائل «جایگاه زن در اسلام» مى باشد که گاه آن را با ذهنیات و اوهام خود، مى آمیزند؛ گاه به نسبت هاى ناروایى که دشمنان ما به ما داده اند متوسل مى شوند و گاه با توسل به روش هاى گزینشى و انتخاب یک آیه از قرآن و به فراموشى سپردن سایر آیات، به شبهه افکنى مى پردازند.
از آنجا که چینش تمام آیات مربوط به زن در قرآن مجید، در کنار یکدیگر، نشان مى دهد که اسلام خدمت بزرگى به جامعه زنان و احیاى شخصیت و حقوق آنها کرده است، گردآورى این آیات در یک مجموعه و ارائه تفسیر شفاف و زنده اى از آن، مى تواند هم اوهام خیال بافان، هم نسبت هاى نارواى مغرضان و هم روش هاى انحرافى گزینشى ناآگاهان را بى اثر سازد. این کار را فاضل ارجمند حجت الاسلام و المسلمین آقاى سعید داودى تحت عنوان «جایگاه زن در تفسیر نمونه» انجام داده و تمام بحث هایى را که در ذیل آیات مربوط به زنان است از سراسر قرآن جمع آورى کرده و با روش بدیعى آنها را در بخش هاى مختلف قرار داده و به صورت منطقى عرضه کرده است.
چه خوب است آنها که مى خواهند نظر اسلام را درباره جنس زن، حقوق و حرمت وى بدانند قبلا به مطالعه این مجموعه بپردازند.
اینجانب امیدوارم که این مجموعه باارزش، پاسخ گوى بسیارى از سؤالات باشد.
رعایت امانتى که درباره عبارات تفسیر نمونه از سوى مؤلف صورت گرفته در خور تقدیر است. موفقیت ایشان و همه خوانندگان عزیز را از خداوند خواهانم.
قم ـ حوزه علمیه
ناصر مکارم شیرازى
آذرماه 1392 ـ صفر 1435
پیشگفتار
(یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّکُمُ الَّذِى خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالا کَثِیرآ وَنِسَآءً). (سوره نساء، آیه 1)
خداى مدبّر که ربوبیّت آفرینش، همچون اصل آفرینش، از اوست، عالم را مانند زنجیره اى به هم پیوسته قرار داد که هر بندى از آن به اِتقان عالم صُنع کمک مى کند و انفصال و تغییر هر یک از آنها زیان بار است.
مهم ترین بند این زنجیره، انسان با تمام ویژگى ها، قابلیت ها و قدرت تأثیرگذارى اوست. انحراف بشر از فطرت خویش و تغییر در آفرینش و طبیعت خود، سعادت او را به خطر مى اندازد، راه پیشرفتش را سد مى کند و سبب نابودى او با دست خویش مى شود.
از نمونه هاى روشن در این مسیر، قضاوت عجولانه، ناآگاهانه و گاه ظالمانه درباره زن است. روزگارى بر این بشر گذشت که زن را خارج از نوع انسانى مى دانستند و گاه با او در حدّ یک کالا ـ همانند سایر کالاهاى منزل ـ رفتار مى کردند.
اسلام نیز در محیطى طلوع کرد که بدترین قضاوت ها درباره زن وجود داشت و پاره اى از قبایل عرب به سبب تفکرات نادرست، از داشتن دختر متنفر بودند و نگه داشتن او را در خانواده، مایه ننگ مى دانستند و گاه دختران را زنده به گور مى کردند. قرآن در چنین محیطى تلاش کرد بشر را با حقیقت خلقت زن، بلکه خلقت بشر آشنا سازد و نگاه واقع گرایانه را ـ که ریشه در سرشت و طبیعت او دارد ـ عرضه کند. قرآن او را انسانى همانند مرد، قابل هدایت و رشد معنوى، و داراى حقوقى اساسى دانسته است؛ امّا در این فرایند، هرگز تفاوت هاى جسمى و روحى زن و مرد را نادیده نگرفته و نقش همسرى و مادرى زن را محورى و مهم شمرده است.
قرآن کریم، در عین توجه به خرافه زدایى درباره زنان، به ویژگى هاى روحى
و روانى زن نگاهى واقع بینانه داشته و در این برآیند، حقوق و تکالیف هماهنگ، براى او وضع کرده است.
درخشش احکام و قوانین قرآن درباره زنان و تکریم پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از آن ها، نه تنها براى مردم عصر بعثت، بلکه پس از آن نیز براى سایر ملل، ادیان و اقوام، مایه شگفتى بوده است.
قرن ها گذشت و زن در جوامع غیر اسلامى همچنان مورد ظلم و نگاه بدبینانه بود، تا این که در عصر صنعتى شدن غرب، نگاه به زن تغییر کرد؛ امّا چون انگیزه این نگاه، تجارى و تأمین کارگرانى ارزان براى کارخانه ها بود، نه نگاه تکریم مدارانه و جبران واقعى ظلم هاى گذشته، بار دیگر و البته به نوعى دیگر، زن مورد ستم مردان سودجو قرار گرفت؛ ولى این بار تبلیغات گسترده و زرق و برق جلوه هاى مادى، کارى کرد که زنان، به ظاهر با اختیار خویش وضع موجود را بپذیرند و با دست خود سند اسارت خویش را امضا کنند. در این میان جریان هاى فمینیستى شکل گرفت. در هیاهوى تبلیغات و تئورى هاى جدید سبک زندگى، خانواده ها از هم پاشید و زنان، ابزارى براى تبلیغ کالاهاى تجارى و وسیله اى براى کامروایى ها و هوس رانى هاى مردان بى مسئولیت شدند.
تلاش شد که روح زن بودن و عشق مادرى از زنان سلب شود و درپى آن، نفرت از فرزندآورى به وجود آید و رشد منفى جمعیت شکل گیرد. زنان به جاى حضور مؤثّر در خانواده، ابزار دست تاجران و سودجویان شدند و اندام ربایى از آنان مقصود اصلى هوس بازان گردید.
همه این آسیب ها، محصول انحراف جامعه غربى از فطرت انسانى و سرشت طبیعى خلقت زنان، بلکه مردان بود. روشن است که راه علاج بیمارى جدید، بازگشت به هدف تعریف شده اى است که خالق انسان براى انسان به طور عام، و زن و مرد به گونه خاص، تعیین کرده است.
با تأسف فراوان، در دهه هاى گذشته نفوذ فرهنگ غرب در جوامع اسلامى،تغییرات گسترده اى را در سبک زندگى زنان و مردان مسلمان به وجود آورد. غرب زدگان، پیشرفت هاى صنعتى غرب را با فرهنگ زندگى آنان پیوند زده و راه رشد و توسعه را در برهنگى زنان و بى ایمانى مردان دانسته اند که نتیجه آن، سست شدن بنیان هاى خانواده در جوامع اسلامى، افزایش نرخ طلاق و از هم پاشیدگى زندگى ها گردید. ولى امروزه که صداى کارشناسان دلسوز مسائل اجتماعى حتى در غرب شنیده مى شود، براى مسلمانان، بازگشت به قرآن و آموزه هاى اسلامى به صورت جدى مطرح شده است.
در این فضا، بازگشت به حقایق قرآن همراه با تفاسیر روان و به روز، نخستین نیاز جامعه اسلامى است.
از کتاب هاى ارزشمندى که در پرتو قرآن کریم به تبیین حقایق مربوط به زنان پرداخته، تفسیر نمونه، اثر گران سنگ آیت الله العظمى مکارم شیرازى ـ مدّ ظلّه ـ و همکاران ایشان است. این تفسیر ارزشمند که در حال و هواى انقلاب اسلامى ایران و پیروزى آن و در عصر خیزش هاى اسلامى در جوامع مسلمان نوشته شده، به گونه اى روشن به تحلیل مسائل مربوط به زنان پرداخته، تبیین فلسفه هاى احکام و تفاوت هاى حقوقى زن و مرد را نیز مورد توجّه قرار داده و به تناسب موضوع، شبهات مطرح درباره مسائل زنان را پاسخ گفته است. ازاین رو، انتخاب تمامى مباحث مربوط به زنان از این تفسیر و عرضه موضوعى و هدفمند آن به جامعه اسلامى رسالتى مهم و تأثیرگذار است، که اینجانب تلاش کرده ام براى خدمت به قرآن کریم و جامعه دینى به این کار اقدام کنم.